Historia Popular Ema Timor Nian

ATENTADU
(Historia Popular Ema timor Nian)


Kapítulo lima

Grupu revolusionariu RKM laos hakarak oho presidenti ho primeiru ministru. Tuir objektivu lo-los, grupu revolusionariu hakarak naok moris presidenti ho primeiru ministru.
Grupu revolusionariu iha planu rua, A ho B. Planu A atu naok moris presidenti ho primeiru ministru. Se karik planu A falha, entaun grupu sei uza planu B, alias - tiru se deit maka hakbesik-an ba grupu revolusionariu nia fatin, inklui oho presidenti ho primeiru ministru.

Grupu revolusionariu iha elementus 600 (atus nen). Elementus sira seluk hela hodi hein iha kuartel revolusionariu iha territoriu laran. Elementus 10 halo assaltu iha presidenti nia uma, elementus 10 iha primeiru ministru nia uma. Hotu-hotu uza kilat, maskara, telemovel i, atu fasil halo movimentu iha bairru laran, grupu revolusionariu uza governu nia kareta rasik. Kareta rua ba presidenti nia uma, kareta rua ba primeiru ministru nia uma. Grupu revolusionariu iha mapa kompletu konaba presidenti ho primeiru ministru nia uma ho sira nia aktividadis loro-loron. Grupu revolusionariu hanaran operasaun ida ne’e: Sabotajem.
Grupu revolusionariu sai hosi sira nia kuartel tuku hat dadersan. Tama iha presidenti nia uma tuku 6.15. Ho konfiansa bo’ot, grupu konsege tama iha portaun presidenti, desarma soldadu rua iha portaun. Ema nain tolu tama hosi odamatan oin, tolu tama hosi kotuk, ema nain hat hein iha portaun liur. Grupu tama to’o presidenti nia kuartu, haris fatin, dapur, maibe lahetan presidenti.

Tuku 7.45, grupu ida seluk ba primeiru ministru nia uma hodi naok moris primeiru ministru. Ema nain 5 ba buka primeiru ministru iha uma, ema nain lima hein iha dalan klaran. To’o iha uma, grupu lahetan primeiru ministru. Elementu ida tiru ba leten hodi fo sinal ba ema nain lima iha dalan klaran katak primeiru ministru sai tiha ona ho kareta hosi nia uma. Entaun ema nain lima iha dalan klaran prepara emboskada atu oho primeiru ministru. Kuandu karavana primeiru ministru to’o, grupu komesa tiru hasoru. Primeiru ministru nia seguransa privadu tiru hasoru hodi salva primeiru ministru hosi emboskada ne’e. Grupu revolusionariu lakonsege oho primeiru ministru, entaun, hakiduk ba kotuk.


Kapítulo nen

Hau nia aman gosta hakerek livru konaba dutrina eskerda nian. Iha nia uma laran, komesa hosi sala visita, sala han nian, kuartu laran, iha livrus oin-oin.
Hau sei hanoin hela katak: kuandu hau sei kiik, hau nia inan maka sempre hader uluk hodi prepara ai-han hodi fo han ami nain sanulu, maibe hau nia aman, preokupa liu ho nia máquina hakerek nian no livrus, liu-liu livrus konaba dutrina eskerda nian.
Dadersan nakukun hau nia aman hader i komesa hakerek nia livru.
Iha loron ida, hau pasiar ho hau nia aman ba iha sentru komersial bo’ot iha Dili. Ami nain rua túúr iha kadeira hodi koalia. Hau nia aman husu nune mai hau: kuandu ó bo’ot, ó hakarak sai saida? Hau hatan ba hau nia aman nune: kuandu hau bo’ot hau hakarak sai ema normal.
Kuandu hau nia aman kaben ho hau nia inan, sira nain rua moris feliz.
Tuir historia nebe hau rona, uluk, kuandu hau nia aman seidauk hatene (konhese) hau nia inan, hau nia aman nunka ba missa, tamba hau nia aman laos ema katolika. Maibe, iha loron ida, loron natal, kuandu hau nia aman hare hau nia inan ba missa iha igreja Motael, hau nia aman mós ba missa. Iha igreja laran, hau nia aman hamrik besik hau nia inan. Hahu’u hosi ne’e hau nia aman konhese hau nia inan i sira komesa namora.
"Sabotagem" livro nebe hau nia aman publika hodi konta historia kona ba maun alin nain tolu nebe mate tamba defende justisa (lia lós). Atu sira alkansa sira nia objetivu, sira oho hotu politiku bo’ot nebe explora i manipula bei-beik povo. To’o ikus maun alin nain tolu mós mate hanesan heróis nasional.
Lia fuan "beleza i revolusionariu" hanesan lia fuan ida nebe hau kontinua hanoin iha hau nia moris laran. Hau nia aman hatete bei-beik mai hau katak "ita ema tenki iha isin diak no laran mós diak/mos. Laos isin deit maka diak maibe laran foer/moras ou laran deit maka diak maibe isin áat. Kombinasaun hosi isin ho laran maka bele forma ita ema ninia personalidadi. Isin atu diak ita tenki han ai-han diak. Klamar atu diak ita tenki rona lia fuan diak, relasaun ho ema seluk tenki diak, etc. Se karik ita nia klamar foer tamba ita halo sala, entaun ita nia klamar sei akuza ita loron no kalan i hosi ne’e maka halo ita nia isin sai áat, fuan moras to’o mate."
Dalaruma, nia bolu hau ba túúr iha hás hun nia okos, hodi koalia konaba revolusaun. Hau nia aman dehan nune: "revolusaun hasoru ditadura komesa hosi uma laran hafoin ba to’o liur. Komesa hosi fatin nebe ita nain rua túúr ba, tun hosi eskada ida ne’e toó tama iha bairru, eskola, igreja i fatin seluk-seluk tan. Revolusaun bele liu hosi lia fuan: hakerek, koalia, i, kanta. Mós, revolusaun bele liu hosi dalan armada/kilat".
Hau nia aman hatete mai hau katak "ita ema tenki halo kontaktu ho natureza, ho loron, ho fulan no fitun, ho kalan no udan, ho malirin no manas, ho rai, ho animal sira. Ita ema tenki senti kontenti kuandu ita loke matan hodi hare naroman i horon loron ninia is. I, kuandu ita senti sabor naroman nian, imediatamente ita tenki agradese Nai Maromak nebe fo isin diak mai ita hodi bele senti Nai Maromak ninia Virtude no mundu ninia beleza. I, kuandu to’o fali kalan, ita tenki halo nune nafatin, -alais- ita ema kontinua fo agradese ba Nai Maromak no natureza mundo nian."
Hau hanoin hela, iha frase ida nebe nia hakerek, nune: "Se ita ema moris nunka halo sala entaun, diak liu ita lalika moris. I, nudar ema, iha momentu atu ita halo sala i iha momentu atu ita halo lós. Radikalismo la alimenta valor diak ba ita nia sociedade maibe radikalismo alimenta violensia. Ohin loron, ita nia povo laos han ideolojia ou promessa nebe governante ou ema politiku sira koalia iha televisaun ou radiu, maibe, ita nia povo presija ai-han lolós. Povo nebe foin sai hosi funu presija eskola, ai-moruk i uma. Povo nebe foin sai hosi moris violensia ou funu la presija militar foun, la presija UIR ka Polisias Especiais ou kilat moderno."
Iha frase seluk, hau nia aman hakerek nune: "Dalabarak hau túr hodi hanoin nune, moris ne’e hanesan muzika nebe ita rona loron no kalan. Bainhira ita rona muzika, ita sempre rona ho sentimento/perasaan. Tamba, muzika maka halo ita kontenti no triste, -alias- hamnasa i tanis. Muzika halo labarik sira kontenti. Importanti tebes-tebes katak iha ita nia moris, kontinua iha espirito (jiwa) konversa entre maun no alin, amigos, etc…aman, inan no oan sira tenki konversa ba malun".
Hau aprende buat barak hosi hau nia aman ho inan, liu-liu hosi hau nia aman.
***
Maibe, kleur tiha ona, tinan sanulu tiha ona, maka hau la hatene konaba hau nia inan-aman nia moris. Hau hanoin deit katak molok hau sai hosi hau nia inan-aman nia sorin, hau nia aman dehan katak loron ida nia sei sai hanesan bo’ot revolusionariu povo nian.

Liu tiha loron tolu (3) hosi akontesimentu ne’e, hau simu "sms" hosi hau nia inan. Dehan nune: "o nia aman mate tamba interesse politika ema seluk nian. Mate iha tasi ibun, mate kiak, mate triste".

Kontinuasaun...