My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Saturday 29 September 2012

Liberdadi no Oportunidadi


Iha lokoraik ida, hau tu'ur mes-mesak iha uma nia okos hodi buka hatene se mak hau. Hau lakohi liga tan ho ema seluk nebe la fo'o ona benefisiu mai hau nia moris. Iha hau nia laran hau so hanoin deit buat ida, oinsa hau koloka-an iha fenomena foun iha rai Timor. Difisil? Hau hanoin lae.

Dala barak liu maka hau hare'e hau nia-an hanesan ema nebe laos importanti iha processu luta ba ukun rasik-an. Iha tempu uluk liu, tempu sei funu, hau la halo buat ida hodi fo'o netik tulun ba liberta hau nia rai Timor. Maibe, tamba sa maka ohin loron hau bele moris livre iha Timor?

Timor Leste la hanesan ona uluk. uluk ema moris sei respeito malun. Maibe, ohin loron lae ona. Hau mos hare'e katak media massa rasik laos ona hanesan meius 1 hodi liberta ema atu sai hosi kiak maibe explora no manipula ema nia moris maka barak liu.

Maibe, iha preokupasaun nia laran, sempre iha dalan ou solusaun. Primeiru, tenki rekonhese katak ema hotu-hotu iha liberdade. Segundu, ema hotu-hotu iha oportunidadi. 

Timor Leste oferese ba Timoroan hotu buat 2: Liberdadi no Oportunidadi.

Boa Leitura,

Celso Oliveira

Tuesday 25 September 2012

2013: Adeus UN

Adeus UN, Adeus Produtus Estranjeirus 

Hau hanoin tempu to'o ona atu Timoroan kaer rasik kuda nia talin. Tuir slogan Fretilin iha tempu uluk nian, iha tempu 1974 dehan nune: "Timor tenki kaer rasik kuda nia talin". Slogan ne'e iha signifikadu barak.

Oras ne'e daudaun, Timoroan hotu prepara-an atu simu realidadi foun. Alias, iha tinan 2013 UN nia missaun la iha ona iha Timor Leste. Ne'e signifika, Timoroan ida-ida assumi responsabilidadi foun iha sira nia moris. Alias, Timoroan tenki hamutuk hodi fo'o garantia ba ESTABILIDADI NASIONAL.

Maibe, iha realidadi, missaun UN hotu iha Timor laos buat foun tamba duranti ne'e Timor Leste la hatudu ameasa iha rejiaun, iha komunidadi Internasional.  Ne'e duni, tempu to'o ona atu UN husik Timor.

Hau foin le'e notisia foun iha website Sapo no CJITL hakerek nune: "Produtus Estranjeirus OHO Produtus Lokais".  Tamba sa maka produtus estranjeirus bele domina fali iha Timor? Timor Leste rai kiak? Timor Leste la iha ninia produtus nasionais nebe bele servi Timoroan sira?

Ne'e duni, hau hanoin tempu mos to'o ona atu Timoroan dehan adeus ba produtus estranjeirus atu nune Timoroan bele hadia sira ninia moris rasik. Se Timor kontinua kria sistema dependenti ba produtus hosi liur, ba UN, entaun Timoroan nunka bele atu moris mesak.

Buat nebe Timoroan presija atu hadia maka kria mentalidadi foun.

Iha hau nia kaixa foin to'o email foun nebe dehan nune: "atu hare'e rai ida riku ka kiak laos hare ba idadi/tinan. Mos, laos hare'e hosi rekursus naturais. Mos, laos hare'e hosi ema matenek, kor (ida ne'e la halo liu parti) no relijiaun. Maibe, importanti liu maka Edukasaun, Kultura, Responsabilidadi, Respeitu Lei, Hadomi Malun, Hadomi Servisu, Pontualidadi, Unidadi Nasional".

Timor Leste sei konsidera hanesan rai kiak biar karik ba nia iha Petrolium. Maibe, se ema Timoroan moris respeito malun no hadomin malun, hau hanoin Timoroan sei moris diak.

Buat sira ne'e hotu hanesan homework ou trabalho de casa ou pekerjaan rumah ba Timoroan hotu pos UN husik Timor Leste iha 31 de Dezembro de 2012.

Celso Oliveira

Friday 21 September 2012

Suku Fatumakerek Iha Ona Estrada Maibe Sei Falta Be-Mos no Eletrisidadi


Estrada foun liga suku Fatmakerek ho rai seluk iha Timor laran

Povo Iha suku Fatumakerek, sub-distritu Laklubar, distritu Manatuto, nebe konsidera hanesan suku izoladu iha Timor oras ne'e senti haksolok ona tamba iha ona estrada nebe liga hosi Laklubar to'o Fatumakerek i sei liga liu tan ba suku Turiskai, distritu Same.

Iha hau nia vizita nebe foin halo daudaun iha suku Fatumakerek, iha loron 5-6/9, foin dala ida ne'e maka hau ho kareta bele ba to'o kedas suku Fatumakerek laran. Iha tinan kotuk, hau sei lao ain no uza kuda nebe lori oras barak (5-6h). Maibe, oras ne'e, ho kareta sai hosi suku Funar to'o Fatumakerek lori deit minutu 45.

Maibe, problema seluk nebe Povo Fatumakerek sei emfrenta maka be-mos, ahi no klinika saude. To'o oras ne'e, Povo Fatumakerek seidauk iha be-mos, eletrisidadi no klinika saude. Problemas seluk maka estudanti no mestre sira presija livros no material eskola seluk tan hodi bele tulun estudanti no mestre sira iha eskola. Ne'e duni, husu ba Sekretariu Estadu Be-Mos no Eletrisidadi atu resolve lalais problema be-mos no eletrisidadi iha suku Fatumakerek no Funar. No mos, iha inan barak maka gravida (isin rua), labarik kiik barak no katuas ferik barak. Ne'e duni, presija atu hari'i klinika Saude ida iha suku Fatumakerek hodi bele fo'o asistensia ba Povo Fatumakerek.

PM Kayrala Xanana Gusmao Fo'o Kareta Angunan
Povo Fatumakerek simu apoio nebe maka PM Kayrala Xanana Gusmao hatudu ba sira hodi fo'o kareta angunan ida iha fulan hirak liu ba. 

Iha enkontru semana hirak liu ba iha suku Fatumakerek, Chefe de Suco Cesar Soares hateten katak "oras ne'e Povo Fatumakerek iha ona kareta angunan 1 nebe hetan hosi PM Kayrala Xanana Gusmao, maibe, la hatene atu uza halo nusa ne'e maka sei sai problema tamba sei presija mina, kondutor, etc".

Suku Fatumakerek situa iha rai klaran. Hetan baliza iha loromonu ho Turiscaen, Kaimauk Loban. Hosi lorosae ho Funar, Samoro. Hosi tasi feto ho Fatu-Kalo no hosi tasi mane ho Turicaen. 

Celso Oliveira, Fatumakerek oan.