My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Sunday 29 April 2012

Tansa Timoroan Buka Servisu Iha Reino Unido?



Komemora loron Internasional Trabalhador, 1 de Maio 2012, hau hakerek hanoin simples 1 konaba razaun saida mak halo Timoroan buka servisu iha Reino Unido. Komesa hosi Revolusaun Industrial iha Reino Unido to'o konsekuensia hosi funu iha Timor hodi lori Timoroan buka moris foun iha 
rai industri, Reino Unido.

Hosi: Celso Oliveira*

Timoroan iha sidadi Peterborough foto hamutuk hafoin partisipa iha misa komemora tinan 20 masakre Santa Cruz

I. Revolusaun Industrial iha Reino Unido
Atu hatene historia konaba Revolusaun Industrial iha Reino Unido, bele hare'e iha website ne'e: http://pt.wikipedia.org/wiki/Revolução_Industrial

Revolusaun Industrial maka lori mudansa teknolojika hodi lori liu impaktu ba iha processu produtivu iha nivel ekonomiku no sosial. Hahu'u hosi Reino Unido iha meadus sekulu XVIII, nakfera ba mundu tomak hahu'u sekulu XIX.

Hosi Revolusaun Industrial iha Reino Unido, maka transforma capitalismu hanesan sistema ekonomiku to'o ohin loron.

II. Manifestasaun Trabalhadores iha Chicago, EUA
Iha 1886, realiza manifestação de trabalhadores iha Chicago, Estados Unidos da América. Manifestasaun ne iha objektivu atu reivindika direitu trabalhador nian no hatun oras servisu ba horas 8 loron 1. Iha loron ne'e, kuaze greve jeral iha EUA. Iha dia 3, 4 de Maio akontese nafatin manifestasaun hodi komesa mosu konfrontasaun entre polisia no manifestanti sira, nebe resultadu mate polisia balun no manifestanti balun. Akontesimentu sira ne'e konhesidu ho naran: Revolta de Haymarket.

Tinan 3 tiha, iha 20 de Junhu 1889, Internasional Socialista halibur iha Paris hodi desidi 1 de Maio hanesan loron hodi fo homenajem ba luta sindikais iha Chicago.

Iha 1 de Maio de 1891, manifestasaun 1 iha Norte de Franca nebe ikus ho hetan tiro hosi polisia resultadu mate manifestantis 10. Drama foun ne reforsa liu tan luta trabalhadores nian. Fulan hirak liu tiha, Socialista Internasional iha Bruzelas proklama loron 1 de Maio hanesan loron Internasional trabalhador nian.

Iha dia 23 de Abril 1919, senado Frances ratifika horas 8 servisu loron 1 no dia 1 de Maio hanesan feriadu Nasional. Iha 1920, Russia adopta dia 1 de Maio hanesan loron feriadu nasional. Exemplo ne'e sai mos exemplo ba rai Europa sira seluk.

Molok reinvidikasaun sira ne'e, trabalhador sira servisu horas 16 loron 1.


III. Kolonizasaun Portugal Iha Timor Leste
Portugal ukun Timor Leste duranti tinan 450. Mesmu, teritoiru Timor Leste hetan invasaun hosi Indonesia, iha 1975, maibe de jure, ONU kontinua rekonhese Portugal nudar potensia administrativa iha Timor Leste, to'o 1999. Hosi 1999-2002 (20/05), Timor Leste nudar potensia transitoria ONU nian. So depois de 20 de Maio de 2002 mak Timor moris nudar rai Independenti.

Tamba ne'e maka ema Timor bele hetan dokumentus portugueses hodi bele halo sirkulasaun iha zona Uniaun Europeia, inklui Reino Unido. Ne'e duni, trabalhor Timoroan tama Reino Unido tamba sira kaer documentus portugueses nian.

IV. Konsekuensia Hosi Funu ou Konflitus Humanus Iha Timor Leste
Funu ou konflitus humanus duranti tinan 24 nia laran, iha tempu okupasaun Indonesia iha Timor Leste, lori konsekuensia bo'ot ba ema Timor. Destruisaun humanu ou moral bo'ot liu material ou territorial. Depois de funu, koloka perguntas barak ba ema Timor, laos deit ba povo, maibe mos ba lideres politikus, relijiozu/a, etc...

Ondas emigrasaun nakfera iha Timor hafoin tiha Agostu 1999, liu2 hafoin tiha Timor Leste restaura Independensia iha 20 de Maio de 2002. Ema Timor, liu2 klosan no feto ran sira komesa buka sira nia moris foun.

Iha razaun oi-oin maka halo ema Timor sai hosi sira nia rain rasik hodi buka moris iha rai seluk:
1. Iha Timor sei falta empregu, Governu seidauk kria empregu (lapangan kerja) ba Timoroan, liu-liu kamada juventude hafoin remata eskola sira la hetan kedas servisu.
2. Iha Timor sei falta estabilidadi politika, Krisi politika-militar 2006 hanesan exemplu.
3. Nivel akademiku kiik (ema la eskola ou sira eskola mas akaba deit sd, smp ou sma).
4. Hakarak moris foun.
5. Problema feto san, um mane, no
6. Etc...seluk-seluk tan.

Ne'e duni, tamba konsekuensia hosi funu ou konflitus humanus nebe sempre mosu iha Timor Leste maka halo Timoroan sira sai hosi Timor hodi buka moris iha Reino Unido.

V. Saida Maka Governu Timor Leste Tenki Halo
Hare'e ba ondas atu buka servisu ou moris hosi ema Timor iha Reino Unido kada vez aumenta, importanti ba Governu Timor Leste loke lalais embaixada Timor Leste iha Reino Unido hodi kria adido trabalhador nian nebe bele fo assitensia ba trabalhador Timoroan iha Reino Unido.

Liu hosi Secretário de Estado da Formação Profissional e Emprego loke "ajensia trabalhador mai Inglaterra" hodi fornese informasaun konaba servisu no moris iha RU i fo Kursu Ingles ba Timoroan molok sira foti ain sai hosi Timor rumo RU.

VI. Problemas Saida Maka Mosu Iha Trabalhador Nia Moris 
1.  Lahatene Lian Ingles. Lori konsekuensia la hetan servisu no lakon servisu, i, la bele adapta iha komunidadi lokal.
2.      Mete iha jogo hodi lori konsekuensia ba divorsiu, baku malun, ou, lakon servisu.
3.      Baku malun tamba aliran no isu sukuismu.
4.      Dokumentus kaben nian no oan sira nian.
5.      Dokumentus kareta nian.
6.   Etc...seluk2 tan

VII. Konkluzaun
Reino Unido nudar rai industri bo'ot iha mundu. Tamba ne'e maka Timoroan buka servisu iha Reino Unido hodi bele hadia sira nia moris pos-konflitus.

Ohin loron, bele dehan katak Reino Unido tulun hodi fo'o garantia ba Timoroan sira atu servisu no hadia sira nia moris pos-konflitus. Konserteza laos fasil moris nudar trabalhador iha Reino Unido. Por exemplo: servisu laiha, osan laiha, hetan moras, senti izoladu (menyendiri/terisolasi), la hatene ema nia lian no kultura, la hatene ema nia estilo moris, dok hosi familia, amigos, klima oin seluk, hahan oin seluk, etc...seluk-seluk tan.

Tamba ne'e maka ejiji atu Governo Timor Leste loke embaixada Timor iha Reino Unido hodi ajuda ou fo tulun ba trabalhador Timor atu bele sai trabalhador diak no sucessu.

* Timoroan iha Inglaterra no membru komunidadi Timor iha Peterborough


Artigu relasionadu:
http://easttimoreseinpeterborough.blogspot.co.uk/2011/04/timor-oan-nebe-tama-uluk-sidade.html?showComment=1304553887701