My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Monday 24 November 2014

LISAUN IHA MORIS

Celso Oliveira

Hanoin atu sobu ou estraga ou destroi laos difisil. Basta domina teoria balun konaba destroisauan, bele ona pratika hahalok nebe sobu ou estraga ou destroi. Infelizmente, maioria ema Timor sei iha mentalidadi atu sobu ou estraga ou destroi buat ida ne'e, buat ida neba. Ida ne'e karakteriska hosi sociedadi pos-guerra. 

Povo Timor nebe foin sai hosi funu, infelizmente sei kontinua moris ho mentalidadi hanesan ida ne'e. Ne'e duni, konsidera katak duranti funu destruisaun mental bo'ot no maka'as liu do ke destruisaun fizika, i, depois de funu, Timor Leste enfrenta maior problema maka destruisaun mental. 

Duranti funu, povo Timor obrigado halo manuver politika liu hosi manipulasaun, bosok, oho no seluk2 tan hodi bele atinji prinsipal objektivu mak ukun rasik-an. Duranti funu desde labarik to'o katuas obrigado tama iha "kampanya negra" konaba oho hodi moris, bosok hodi moris. Oinsa bele sai hosi mentalidadi ne'e? Laos fasil.

Se ita akompanya situasaun atual, ita tenki rekonhese duni katak destruisaun mental Kazu ida seriu iha Timor. Presiza ha'dia. Urgente. 

Ne'e duni, ita hare'e katak ema barak laiha planeamentu ba sira ninia servisu. Sira halo buat ida to'o iha klaran seidauk hotu, sira para ona, i, sira halo fali buat seluk. Osan barak soe tiha deit iha klaran i tenki gasta fali osan seluk hodi halo fali buat seluk. Buat Ida ne'e link ho moras mental pos-guerra.

Atu sai hosi realidadi dura ida ne'e laos lori osan mak bele kura maibe presiza eskola, kursu, treinamentu, etc. So nune mak bele muda mental/moris. 

Monday 14 July 2014

FUNU HANESAN DALAN A'AT ESTRAGA HUMANIDADI



Funu nebe akontese daudaun entre Israel ho Palestina laos foun. Maibe, ho avansa teknolojia ita hotu hare'e brutalidadi no genocidiu entre rai rua nebe moris vizinho. Dalaruma ita hanoin tamba razaun politika mak funu ne'e mosu, ou, tamba razaun militar no relijiaun. Maibe, konserteza ohin loron parti rua (Israel no Palestina) hotu2 buka solusaun ba konflitus nebe naruk tebes.

Dalabarak mak ita halimar ho games iha ps maibe ohin loron funu nebe mosu hanesan lolos games nebe ema fan iha loja. Basta se mak iha osan bele hola games iha loja, lori ba uma hodi halimar, hodi destrai tiha stress tamba servisu barak. Funu nebe mosu laos mosu derepenti deit maibe mosu hanesan games tamba iha ema mak halo, planeia, programadu i ordenadu.

Emfim, funu sempre lori konsekuensia a'at ba labarik, ba familia, ba humanidadi, estraga planeta i destroi ema nia moral. Alias, mundu ohin loron gosta liu koalia konaba funu do que paz. 

Kada vez ema matenek, ema do'ok liu tan hosi paz. Kada vez ema matenek, ema gosta hatudu sira ninia forsa, forsa nebe so atu estraga, destroi humanidadi. Tamba ema lakon tiha ona fiar, tamba mundu rasik kria ema atu moris individu, atu estraga malun, atu oho malun, atu destroi malun, etc...

Se mak bele hapara funu? IHA no BELE.
Maibe, ema prefere halo funu do que hapara funu. Tamba se funu para ne'e signifika negosiu mos la lao ona. Fabrika kilat barak maibe la uza, fabrika bomba oi-oin maibe la uza signifika negosiu monu. Tamba ne'e mak ema tenki halo funu oi-oin hodi bele halo negosiu buras ba bei-beik.

Hau akompanya funu entre Israel ho Palestina kuandu hau sei kiik. Iha tempo uluk, ho tv 'hitam putih' hau hare'e notisia konaba funu entre Israel ho Palestina. Ohin loron hau 40 anos ona, funu ne'e seidauk hotu deit. Ohin loron ho tv 'plasma lcd' hau hare'e brutalidadi no genosidiu kontinua. 

Buat barak muda, buat barak transforma. Ita hotu tenki iha konsiensia katak ema laos hanesan games atu ita hodi halimar hanesan iha ps. Maibe ema iha ninia dignidadi, iha ninia moral. Povo Israel no Palestina presija moris iha PAZ. END.

Friday 2 May 2014

FAMILIA NO TEKNOLOJIA 

By: C. Oliveira

Ohin loron, ho mundu teknolojia nebe avansada no komplexa tebe-tebes, muda kompletamente ema ninia moris. Iha kazu ida ne'e, familia hasoru realidadi foun iha sira ninia perkursu moris. Bele dehan katak, ohin loron, labarik sira la iha tempo ba sira ninia familia rasik. Ohin loron, labarik sira gosta liu tur mesak2 iha sira ninia kuartu laran hodi halimar ho internet no aparelhu kiik oan nebe bolu: iPhone, iPad, iPod, ps4 etc la hanesan tempo uluk nebe nakonu ho moris sosial iha familia ida nia laran.

Interrnet no aparelhu kiik sira ne'e (iPhone, iPad, iPod, ps3, etc) dada liu atensaun, konsentrasaun no dinamika moris labarik sira nian tamba buat sira ne'e iha liu divertimento no informasaun. Familia ou inan-aman sai hanesan segunda clase (kelas dua) iha moris labarik sira nian. 

Maibe, iha tempo hanesan, familia mos tenki rekonhese katak labarik sira iha direitu atu akompanya mundu teknolojia nebe avansada i komplexa tebe-tebes. Biar karik ba, mundu teknolojia laiha toleransia ba familia ninia moris, biar karik ba, familia moris iha finansa pas-pas nia laran, maibe, familia ou inan-aman labele husik atu labarik sira lakon oportunidadi hodi konhese mundu teknolojia. 

Maibe, problema nebe koloka mak ne'e: Labarik sira iha nafatin tempo ba sira ninia inan-aman? Ou vise versa, Inan-Aman iha nafatin tempo ba oan sira? Ida ne'e problema komum i seriu nebe mosu ohin loron iha familia ninia moris.

Inan-aman barak mak lamenta konaba sira ninia oan ninia moris nebe kada vez mais dok hosi sira tamba oan sira ninia ligasaun ho mundu teknolojia maka'as tebe-tebes. Hau hanoin, problema ida ne'e laos familia ida ou rua deit mak hasoru, maibe ida ne'e problema komum iha sociedadi ohin loron nian. 

Oinsa inan-aman dedika sira ninia tempo ba oan sira?
Simplesmente resposta mak ne'e, presija inan-aman nebe diak, nebe dedika tempo ba oan sira. Presija inan-aman nebe moris iha harmonia nia laran, i, sai mata dalan diak ba oan sira. Kazu kontrariu, teknolojia mak sei kontrola oan sira. Se teknolojia maka kontrola ona labarik sira, ida ne'e signifika katak labarik sira laiha ona "DOMIN" ba sira ninia inan-aman rasik. Fim

Wednesday 16 April 2014

Pascoa Festa Hafoun-an!

Hosi: Pe. Venancio da Costa Pereira, SJ

Introducao:
Sai sarani katolika iha obrigasaun atu selebra loron importanti nebe Igreja katolika halo ona hanesan loron boot pascoa, no loron bot seluk tan nebe maka tinan-tinan ita ema cristao catolica comemora no celebra, iha moris ita ema sarani nian. Particularmente iha semana ida ne’e, nia laran ita hotu sei tama hamutuk ba semana santa no ikus liu hodi celebra festa pascoa, Festa Nai Jesus moris hias husi mate, hodi soy ita, no lori moris foun mai ita ida-idak,tamba ne’e maka ita hanaran Pascoa hanesan festa hafoun an. Maibe, moris iha mundo nebe kada vez iha  tendensia liu ba osan, ba servisu, ba perocupacao selu-seluk nian, e etc, halo ita sarani katolika laiha tempo hodi hanoin konaba loron boot no importanti nebe Igreja hili tiha ona. 
Ida ne hanesan dezafius boot ida iha ita sarani katolika ninia moris. Pergunta ida nebe maka ita tenki husu ba ita nia an rasik mak ne’e: Iha mundu modernu nia laran, ita sarani katolika tenki banati tuir nafatin Jesus Kristus ninia dutrina ka, ou husik tiha Jesus Kristus ninia dutrina? Ita precisa tebes halo reflesaun kona ba pergunta simples oan ida ne’e. Dala  barak maka ita hamoris ita nia moris sarani nian, iha deit level “superficialidade no formalidade nian deit”. Ita seidauk hatama an eh hamout an liu tan ba “espirito radical” sai ema sarani catolica. Dala barak ita sei moe atu hatudu eh manifesta ita nia an, hanesan ema sarani catolica. Dala barak mos ita sei tauk, atu declara ita nia an hanesan ema “praticante lolos nian ida”  iha moris hanesan ema sarani. Nune’e mos tamba razao economia, tamba razao perocupacao hodi buka osan ba moris, tamba razao ita ninia relasaun ho autoridade kreda nian sira la dun diak eh la diak, nomos tamba razao ita ninia limitacao hodi hare no simu realidade Kreda nian nebe maka mos nakonu ho “problemas oi-oin”, “ kanek oi-oin”, “todan oi-oin”, halo ita baruk atu hakbesik an fali ba Kreda.  Tamba ne’e duni, iha celebrasaun festa pascoa ne’e nian no tempo pascoa ne’e nia laran maiba ita hotu hotu halo no halao “confessaun pessoal ida no commum ida”, katak ita hotu ema sala nain, no ita hotu precisa tebes conversaun. Tanto conversaun pessoal, conversaun familiar, no conversaun comunal eh comunitario nian ida mai ita hotu. Atu nune’e ita hotu bele  hafoun an fali. Maromak hadomi tebes ita, nia bolu ita hotu atu hafoun an iha no liu husi festa pascoa ne’e. Pasco festa hafoun an, Maromak oan mane mesak Jesus Cristo moris hias husi mate, no ita ema hotu-hotu hetan tebes salvacao no moris foun. Keta moe, keta tauk no keta baruk, atu fiar iha Jesus ninia moris, hodi hafoun an tebes iha festa pascoa ne’e.  
Pacoa tenki sai tebes festa hafoun an nian, mai ita ida-idak nia an, ita ida-idak nia familia no ita nia sociedade, hanesan povo no hanesan nacao. 

Pontus de Reflesaun:
Diak tebes mai ita atu husu ba ita nia an rasik kona ba assunto moris hanesan ema sarani catolica iha mundo moderno ne’e. Sai sarani katolika, saida mak ita halo eh ita tenki halo, no saida maka ita halao eh ita tenki halao iha moris loro-loron? Iha familia ninia moris, buat saida mak concretamente ita contribui ba moris ita nia familia nian? Buat concreto saida los, maka ita contribui ba moris igreja nian, ba moris comunidade kikuan ida nian, iha nebe deit ita hola parte no ita moris ba,  ba moris sociedade, nacao no povo nian?
Iha Foin sae sira ninia moris? Oinsa los, maka foin sae sira halao sira nia moris hanesan ema sarani catolica iha mundo moderno no globalizado ida ne’e, nebe maka nakonu ho disafius oi-oin, ao mesmo tempo nakonu ho tentasaun oi-oin, liu-liu tan tentasaun hamoris an iha “vida sexo livre eh free sex”, ponografia, prostitua no gostu carnal seluk-seluk tan? Tebes la facil mai ita hotu, atu infrenta tentasaun prazer eh gostu carnal-humano nian iha mundo moderno ida ne’e. Buat hirak ne’e hotu facilmente acontece iha moris foin sae sira nian no moris familia nian, tamba ita nia relasaun pessoal ho Jesus “la metin”, “ mamar hela “, laiha ninia fundacao ida nebe maka solida. Ita lalais liu husik ita nia an monu ba ita ninia tendencia isin nian. Nune’e mos, dala barak ita lakon tebes ita ninia consciencia humana. Tamba ne’e ita precisa tebes kadi fali eh hakruat fali ita nia consciencia, hodi hadia moris no hafoun an iha festa pascoa ne’e. Dala barak maka ita “ abusa ita nia an rasik” no ita ‘ take it for granted”, gracas no bensaun sira nebe maka Nai Maromak haraik no sempre haraik mai ita ida-idak no ita hamutuk. Pergunta nebe maka ita bele husu, atu halo hanesan exame de consciencia ida, mai ita nia an rasik, maka ne’e: Ita sei tuir tebes Misa loro-loron eh domingo-domingo no loron bot sira? no reza tersu loro-loron nebe mak hanesan identidadi ema sarani katolika ka iha moris real nian ou keta ita lakon ona “espirito radicalismo e espirito de fidelidade ba Jesus” nebe maka iha hatene, nebe maka ita fiar hanesan tebes Maromak nian oan?, ita sarani katolika tenki hatudu exemplo diak no los iha moris loro-loron nian? Por exemplo ita buka nafatin continua halo exame de consciencia mai ita nia an rasik kona ba pontu sira hanesan tuir mai ne’e: katak ita labele naok, eh la bele halo korupsaun, labele halo at ema seluk, labele oho ema ho maneira sai-saida deit, labele viola ema seluk, eh labele viola ita nia ema rasik, labele bok ema nia kaben (tamba casamento ne’e sagrado), labele hanoin at ba ema seluk,la bele destroy ema seluk nia fama liu husi halo buatus eh rumores oi-oin. etc. Ita hotu precisa tebes atu iha “fuan misericordia”, atu hatene nafatin perdua malu no hadomi malu lolos, hanesan Nai Jesus rasik hadomi ita, to’o fo nia an ba mate iha Cruz tan ita hotu, no moris hias fali hodi lori moris foun ne’e mai ita hotu. Nune’e, Ita mos  bele husu ba ita nia an; Tamba sa maka dificil tebes mai ita atu moris ho conprimisso eh committment fiar nian ba ita nia an rasik, ba ema seluk no ba Maromak, atu ita nia klamar bele hetan salvacao? Ita lakon tiha ona karik ita nia consciencia hanesan ema? Ou ita lakon tiha ona karik ita nia fiar ba Maromak? Keta haluha, katak Maromak hadomi ita, Maromak perdua ita, no Maromak soy ita, se wainhira ita fila fali ba nia, se wainhira ita hakarak tebes hafoun moris ne’e. Se wainhira ita hakarak converte tebes. Ita haluha atu “halo didiak exame de consciencia ida, nune’e mos keta haluha atu halo didiak confessaun diak ida, atu hetan perdaun Maromak nian, atu iha fali relasaun foun ida no relasaun diak ida e metin liu tan ho Maromak liu husi Nai Jesus. 
Pascoa, celebracao no festa hafoun an nian ida, nebe maka desafia tebes ita hotu atu “ bele duni hafoun an”. Ita precisa tebes  graca hafoun an nian ne’e. De facto “historia biblica, antigo testamento nian tun too novo testamento nian”, haktuir mai ita hotu katak, festa pascoa ne’e, festa Nai Maromak mai visita ita ema, nai Maromak, mai bolu ita ema, nai Maromak mai lao tama ita ida-idak nia uma, ita ida-idak nia fuan, husu ita atu fila fali ba Nia, Nia ida nebe maka hanesan Maromak revelado, moris hanesan ema no mate iha cruz e moris hias fali iha festa pascoa, iha natura no presenca nai maksoyn nian Jesus Cristo.


Keta Tauk Hafoun-an:
Dala barak maka ita ema hare moris ho sentimento tauk. Ita tauk atu hafoun an. Tamba hafoun an ne’e, lori ita atu halo mudanca ruma. Mudancan dala barak precisa “sacrificio pessoal” ne’e lori kanek, lori moras. Wainhira ita hakarak mudanca, ne’e katak ita prontu simu kanek no senti moras. Laiha mudanca ida nebe maka la lori kanek no la fo moras. Nune’e duni, maka dala barak ita ema lakohi mudanca, lakohi hafoun an. Ita hakarak moris iha “status quo deit”, eh moris nune’e-nune’e hela deit. Pascoa harahun tiha moris ida “status quo ne’e”, pascoa lori moris foun, Pascoa celebracao no festa hafoun an nian. Iha realidade moris loro-loron nian, ita bele dehan katak ohin loron mundu quase laiha ona toleransia ba ema ninia klarmar. No ita ema sarani katolika mos laiha ona tempo hodi hadia an, hakiak, hamaus no alimenta ita ninia klarmar rasik no ema seluk klamar ho buat nebe diak. Dala barak no dala wain, facil liu mai ita ema atu dada malu ba buat a’at no harahun malu ho bua nakukun nian, doque ho buat naroman nian. Dala barak ita ho ita maka haterus malu no hamate malu, tamba ita la tau Maromak hanesan Centro moris ita ema nian. Wainhira ita hases an husi Maromak, eh wainhira ita hasai Maromak husi centro moris ita ema nian, buat hotu sei naksobuk, inclui ita nia an rasik. Tamba ne’e festa pascoa, bolu fali ita nia atensaun, no fanu fali ita husi ita nia toba, atu ita hotu bele hafoun an fali, atu tau Maromak hanesan Centro ita nia moris nian, no ho haraik an, buka atu hadomi malu fali, fo perdaun ba malu fali, simu malu fali, tamba ita hotu mesak Maromak nia oan deit, no hotu iha direitu no liberdade atu  ba  hotu lalehan, se ita sei fiar  katak lalehan iha duni. Se, lalehan iha duni, no tuir ita nia fiar katak lalehan no moris rohan laek ne’e iha, entaun hafoun an, maka dalan ida be diak liu no urgente tebes mai ita hotu halo. Atu nune’e festa pascoa sai tebes festa e celebracao de mudanca ida mai ita hotu, festa hafoun an nian ida duni!

Obrigado!

Pe. Venancio da Costa Pereira, S.J.
Ateneo de Manila University – Philippines

EAPI. April 9 Quarta Feira, 2014 


Monday 6 January 2014

Linking Environmental Sociology to Timorese Universities

Elsa J. Araujo Pinto
Post-Graduate student in Peace Studies

Environmental Sociology is a new topic emerged in the field of sociology science in 1970s. Sociologists came into a conclusion that it was important to put more attention to the environmental issues. As stated in Hannigan (1995), the term of Environmental Sociology was first used in 1971 by  Samuel Klausner in his book “On Man in His Environment”.

As we can see in recent years there are many natural disasters occur in all over the world such as: long dry season, heavy rain, landslides, typhoon, tsunami, flood etc. The fatal effects that it can bring are diseases to human health (old and new one), increase in sea level, famine and death. These all have direct impact to the live of human being, animal and plants. As it happens often, environmental sociologists, scholars, government, NGO and the international agencies put more attention and effort in dealing with the environmental issues, especially with the emerging issue of  ‘climate change’.  

Reflecting on the environmental sociology, it is really interesting  for the writer to put more attention on the relationship between human being and nature in the environmental sociology. It is because most of the time human beings attempt to act as the controller for the nature. They think that they have got all the power to control the nature by using their knowledge and ability in creating, inventing and modifying everything that belong to nature, all of this have done through the technology they have created.

 However, as the time goes by, things are changing. The nature comes to show how powerful it is. Now days,  human being has to change the idea of ‘the controller’ of the nature, because it is proved  that human being can’t take control and will never take control on the nature.

Let us take the example on the earthquake and tsunami that hit Japan in March 11, 2011 in Tohoku area. It caused death, injury, damage in infrastructure but it also destroyed the power plan energy and endangers human’s life and also the environment. In fact this power plant was examined and the government of Japan was really sure that it’s safe for human and environmental, however it turned out the other way around when it was hit by Tsunami. Instead of suffering from the earthquake and tsunami only, people have to suffer from the effect of the power plant that has destroyed their agricultural land. Human beings are able to invent things to make their live easier but they don’t really consider the effect to the nature. We have examined, planed and considered other aspects yet most of the time we failed to consider the power of nature. This is as an example out of other cases occurred around this planet.  

The Tsuname and Fukushima experiences simply show that the ideal relationship between human being and nature is as a complementary not as a controller. There should be the balance in exploiting and giving back to the nature. Nature provides so much for human being, such as water, land, air, trees, crops, animals and etc. we admit it or not, human being is a part of nature. Let us check it together, land where we stand, air that we are taking right now, water and food for living, all are from the nature.  So, human being is one of the inhabitants in this nature or in a big scale is what we call ‘planet’. Human being takes part to it and should act as complementary, not as controller. This simple thought proves the position of human being as the complementary.

To respond to the climate change as new issue emerged in 21 century, we do have to act as complementary. Yes, climate change is the evidence that the nature has responded negatively to our human behaviors. It’s the way of nature to communicate to its inhabitant especially human beings for not acting as controller.

Climate change is a real problem and we need a real solution. We should start with is by changing our relationship with nature. Be friendly for the planet where we live. Let us, the human being, be the complementary for the nature, because we have only one planet to live now and for our next generation. Our Universities in Timor particularly should adopt environmental sociology as a field of study. It is still not that late to act. So, act NOW!



Friday 3 January 2014

Timor Leste: Ameasa Interna no Externa


                            Ekonomikamente agente infiltrada destroi Estadu Timor 


Buat Ida pratica espionage hasoru interesse nasional Timor Leste nian laos  buat ida foun. Tuir hau nia observasaun, hourik uluk kedas, bainhira sei iha faze luta ba ukun rasik-an mos iha ona pratika espionajen hosi nasaun boot hasoru lideres Timor no activista independentista liu2 sira nebe halo luta iha Frente Clandestina no Frente Diplomatica. Iha momento neba, governo Indonesia ho ninia aliados sira sosa intelijente hosi rai seluk hodi naok informasaun: laptop, mobile phone, pc, etc hosi mala Clandestina no mala Diplomatica Timoroan nian. Buat sira ne'e hotu akontese tamba iha tentativa atu blokeia ou trava movimento independentista Timoroan nian ba ukun rasik-an. 

Ohin loron, hafoin tiha tinan 12 ukun rasik-an, kontinua existi pratika espionajem kontra soberania Timor tamba Timor iha ninia riku soin. Ne'e duni laos novidades kuandu ita rona konaba practica espionajem hasoru interesse nasional Timor Leste nian.

Pratika espionajem atraves hosi dalan legal no illegal. Buat sira ne'e hotu em nome dos interesse espionajem sira ne'e, sira konsidera normal. Sira tama atraves hosi meios governantes, politikus, empresarios, lsm, Igreja, etc.. Infelizmente ita nia Estadu sei fragil hela i ita nia sociedadi sei pura (virgem) hela. Ne'e duni laiha meios sufisiente atu atua kontra pratika espionajem sira ne'e. Sira hanoin katak pratika espionajem sira ne'e legal i normal.


Iha ultimo tinan 2013, Timor Leste hasoru ameasa oi-oin, konserteza iha 2014 kontinua existi ameasa hasoru Timor, liu2 ameasa hasoru soberania tasi Timor. I, atu remata tinan 2014, Estadu lakon tiha ona osan milhoes de milhoes.

Tuir lolos Estado Timor tenki hatene katak moris ne'e hanesan game ou jogo ida. Moris ne'e hanesan catur. Ne'e duni, Estadu Timor kuandu halo jogo tenki manan, tenki sai campiaun. Se Estadu Timor la manan iha jogo ida nia laran, ne'e tamba Estadu sei fraku, sei fragil.

Tuir hau nia observasaun, duranti ne'e Estadu Timor sei fraku tamba Estadu la hatene kontrola ninia sidadaun rasik. No mos Estadu la hatene kontrola sidadaun estranjeiru nebe moris iha Timor. Iha konstituisaun hateten katak sidadaun hotu2 inklui ema estranjeiru tenki moris iha Estadu nia okos. Maibe, iha pratika sidadaun sira (at liu tan sidadaun estranjeiru) mak kontrola, manipula no explora Estadu Timor. Estadu Timor husik deit sidadaun estranjeiru livre i halo buat hotu konforme sira ninia hakarak. Buat ida ne'e mak ita bolu pratika espionajem hodi destroi ita ninia rain.

Pratika espionajem liu hosi destroi povo ninia moral. Ohin loron ita hare'e distribuisaun livre film pornografia, droga, etc.
Politikamente governantes sira halai tuir ritmo nebe ita bolu KKN (Kolusaun, Korupsaun no Nepotismu) hodi kria ona mentalidadi ida katak ema tenki naok mak bele moris.
Ekonomikamente povo ninia moris destruida. Sector agrikultura rasik ohin loron importa sasan barak tebes hodi hamate povo ninia moris. Tenki iha ema balun mak hatama sasan sira ne'e mas infelizmente laiha meios hodi kombate. Ai-han prima nebe bele hetan iha Timor infelizmente importa hotu hosi rai liur.
Koalia konaba sector justisa Timor Leste nia lei sei fraku tebes.

Buat sira ne'e hotu sai tiha ona ameasa ida ba Estadu Timor.  Ne'e duni Estadu Timor tenki hadia lalais ou muda lalais ninia sistema atu nune bele kombate hasoru ameasa externa no interna. 


Hanesan cidadao Timor, hau iha obrigasaun atu fo'o hau nia observasaun konaba situasaun actual iha Timor Leste. 

 Buat sira ne'e hotu mak ita bolu partisapasaun ativa sidadaun nian hodi dezenvolve rai Timor.

Ne'e duni, selain Timor Leste hasoru ameasa externa tamba riku soin iha tasi Timor, Timor Leste mos hasoru ameasa interna. 

PM Xanana Gusmao ema Ida extraordinaria, aman ba nasaun, legendario ba rai no povo Timor. Maibe, nia mesak deit labele halo buat ida. Persiza ema matenek ho nasionalista bo'ot iha nia sorin hodi hadia sistema nebe oras ne'e rungu ranga no fraku hela.  Kazu kontrariu, espionajem sira ne'e sei  halo ameasa interna sai boot i perigozu.

Hanesan cidadao Timor iha obrigasaun moral atu fo'o kontribuisaun hodi hamenus ameasa interna no externa.

Semana diak Timor Leste. 

C.O