My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Thursday 30 April 2009

Ema Katuas Sira Nia Mehi

Ema katuas sira nia mehi
Mai hosi foho, tun ba vila.
Iha ai-laran fuik, de repenti hare hetan naroman.

Hosi dok rona asu hatenu.
Manu fuik ai-laran hananu knananuk foun.

Ho buah no malus iha ibun laran hodi buka futuro.
Se maka la mama buah no malus, laos oan Timor.

Ema katuas sira nia mehi, sei koalia buat los.
Ema katuas sira nia mehi, sei koalia ho laran.
Ema katuas sira nia mehi, sei hakarak ita nia diak, sei halo ita sai diak.
Ema katuas sira nia mehi, halo sira fuk mutin, halo sira hasarun mutin.
Ema katuas sira nia mehi, iha abut, iha fundamentu.

Mehi ida hosi ema katuas sira hosi foho
Hanesan mehi lo-los oan Timor ida nian.
Mehi ne'e sei halo ai nia sanak bok-an.
Se karik labele atu halo tan buat ida ona,
Iha netik mehi oan ida.

Celso Oliveira

Sunday 26 April 2009

CANONIZAÇÃO DO BEATO NUN’ÁLVARES PEREIRA, O SANTO CONDESTÁVEL


Por Dom Carlos Filipe Ximenes Belo, SDB, Bispo Emérito de Dili e Co-laureado Premio Nobel da Paz 1996







Acaba de ser elevado aos altares, pelo Papa Bento XCVI, o Beato Nun’Álvares Pereira, que foi, desde 1904, Padroeiro do Colégio Masculino da Soibada, no Reino de Samoro, Timor Leste.

O Santo Nuno de Santo Maria, nasceu no dia 25 de Junho de 1360 em Cernache do Bomjardim (Sertã), Portugal.
Era filho de D. Álvaro Gonçalves Pereira e de Iria Gonçalves do Carvalhal, criada da corte. O Rei de Portugal, D. Pedro I legitimou-o no ano seguinte, a 24 de Junho. Aos treze anos de idade entrou no séquito do Rei D. Fernando.
Em 15 de Agosto de 1376, casa contrai o matrimónio com Dona Leonor de Alvim, rica dama de Entre-Douro-Minho. Do casamento, nasceu uma filha, Dona Beatriz.
Em 7 de Abril, Nun’Álvares Pereira é nomeado pelo Monarca, D. João I, Condestável e comandante supremo do exército.
Em Agosto de 1385, ganha a batalha de Aljubarrota, contra os Castelhanos, utilizando a táctica do quadrado.
Em Outubro de 1388, já então falecida Dona Leonor de Alvim, Dom Nuno deixa a filha entregue aos cuidados da avó, inicia em Aljubarrota, a construção da Capela de S. Jorge; e em Julho de 1389, impulsiona a construção do Convento do Carmo, em Lisboa. Desejando deixar o “mundo” e entregar-se a Deus, em 1393, reparte as terras que lhe foram doadas com os companheiros de armas.
Em 1397, instala no Convento de Lisboa os frades da Ordem do Carmo.
A 15 de Agosto de 1423, professa no Carmo, tomando o nome de frei Nuno de Santa Maria. Dedicou-se a uma vida de pobreza, pedindo esmola em favor do convento e sobretudo dos pobres. Organiza a distribuição quotidiana de comida, pelos pobres. Toma como padroeira da sua vida Nossa senhora.
Morre no dia 1 de Abril de 1431, dia da Páscoa. Foi reputado de “santo” e assim tratado pelo povo Português, ao longo dos séculos. Foi declarado Beato pelo Papa Bento XV em 1918. No dia 3 de Julho de 2008, o Papa Bento XVI dispôs a promulgação do decreto e durante o consistório de 21 de Fevereiro de 2009 e determina que o Beato Nuno seja inscrito no álbum dos Santos neste dia, 26 de Abril.

Nun’Álvares Pereira e o Colégio de Soibada
Em 1898, o Bispo de Macau, Dom José Manuel de Carvalho confia a Missão de Soibada aos padres da companhia de Jesus. Chegam a Samoro os padres Sebastião Maria Aparício da silva, SJ, Manuel Fernandes Ferreira, SJ. Em 1900, o Padre Sebastião dá início à construção da Igreja, da residência missionária e o Colégio masculino de Soibada. O Colégio “Nun’Álvares”, foi a partir de 1902, alfobre de muitos timorenses que ali receberam a educação e instrução. Muitos foram os chefes-de-sucos; funcionários das repartições, tanto em Díli, como nas Circunscrições civis e Postos Administrativos e sacerdotes. Recordamos alguns nomes sonantes que passaram por Soibada: José Ramos-Horta , actual presidente da República de Timor-Leste; Francisco Xavier do Amaral; Nicolau Lobato; Francisco Lopes da Cruz; Monsenhor Martinho da Costa Lopes, o Bispo Alberto Ricardo; Abílio Osório, Tomás Ximenes, Francisco Borja, etc.
Hoje, o Colégio Nun’Álvares de Soibada continua a funcionar. Esperamos que com a ajuda do Santo Nuno de Santa Maria, e da ajuda financeira dos antigos Alunos da Soibada, o Colégio continue a desempenhar a sua função de promoção cultural e social dos jovens de Soibada, Laclubar, Fatoberliu e Barique.

São Nuno de Santa Maria, Rogai por nós;
Santo Nuno de Santa Maria, Rogai pelo nosso Colégio de Soibada.

Porto, 26 de Abril de 2009

Thursday 23 April 2009

Timor Leste: Prémio Borja da Costa ou Fernando Silvan

Iha Timor Leste, konaba historia literariu, ita konhese poeta Borja da Costa no hakerek nain (escritor) Fernando Sylvan.

Borja da Costa, sameoan, mate iha loron invasaun Indonesia iha Timor Leste, loron 7 fulan Dezembru tinan 1975. Poeta Borja da Costa maka hakerek hino Fretilin Foho Ramelau no hino Nasional RDTL Pátria, Pátria. Enkuantu, hakerek nain (escritor) no poeta Fernando Sylvan moris iha Dili, 26 August 1917 mate iha Portugal (Cascais), 25 December 1993. Poeta Fernando Silvan maka hakerek poezia Manifesto Maubere no poezia seluk tan.

Atu hatene liutan konaba Borja da Costa no Fernando Sylvan bele hare iha: http://lianainlorosae.blogspot.com.

Ohin loron, foin sae barak maka hatudu sira nia talentu iha area muzika, teatru, dansa, poezia no seluk tan.

Governu Timor Leste, liu hosi Ministeriu Eduksaun no Kultura servisu hamutuk ho Komisaun Nasional UNESCO Timor Leste nian bele halo prémio ho naran prémio Borja da Costa ou prémio Fernando Silvan. Prémio hanesan ne'e bele halo iha eskolas ou universidades. Objektivu hosi eventu sira hanesan ne'e maka: fo rekonhesimentu ba poeta ou lia nain Timor nian nebe mate ona no fo'o motivasaun ba poeta foun, liu-liu foin sae sira iha Timor Leste.

Loron 23 fulan Abril UNESCO selebra "Dia Mundial do Livro e do Direito de Autor"

Celso Oliveira

Thursday 16 April 2009

Lekiraok ho Karakol

Iha loron ida, Lekiraok ida hare’e hetan Karakol bo’ot ida lao hela iha fatuk ida nia lolon. Lekiraok hakfesik-an ba Karakol hodi kumprimenta.
“Bom dia belun”, dehan Lekiraok.
“Bom dia”, hatan Karakol.
“Belun buka saida?”, husu Lekiraok.
“Hau la buka buat ida. Hau lao iha dadersan ida ne’e hodi bele mosu netik buat ruma iha hau nia ulun.”, hatan Karakol.
Lekiraok haruka Karakol sae ba nia kabas. Hafoin, Lekiraok haksoit hosi ai ida ba ai seluk, nune beibeik to’o iha fatin ida Lekiraok para.
“O hatene fatin ida ne’e naran saida?”, husu Lekiraok.
“Hau la hatene, belun”, hatan Karakol.
“Fatin ida ne’e maka ema bolu Timor”, explika Lekiraok.

Lekiraok hahu’u konta historia ba Karakol…..

“Iha tempu uluk liu, tinan rihun ba rihun liu bá, labarik ida sai belun diak ho Krokodilo bo’ot ida. Loro-loron, Krokodilo lori labarik oan ne’e passiar iha tasi laran. To’o iha loron ida, Krokodilo husu ba labarik oan ne’e nune: Labarik, ó hakarak saida? Labarik oan ne’e hatan ba Krokodilo katak nia hakarak sai ema lao-rai (viajante-petualangan) ida. Entaun, Krokodilo haruka labarik oan ne’e sae iha nia kabas, i, Krokodilo lori labarik oan ba to’o fatin hotu-hotu. Krokodilo ho labarik lao hosi rai ba rai, tasi ba tasi, foho ba foho. Labarik oan ne’e kontenti tebe-tebes tamba nia belun bo’ot Krokodilo lori nia ba hare’e fatin hotu-hotu iha mundu ida ne’e. Labarik oan ne’e aprende lian barak. Labarik oan ne’e hare ema mutin, ema metan, ema riku, ema kiak, ema matenek, ema beik no seluk-seluk tan. To’o iha loron ida, labarik oan ne’e husu ba Krokodilo nune: Belun, ó lori ona hau passiar iha fatin barak, agora belun hakarak saida? Krokodilo husu ba labarik oan ne’e katak labele husik ema seluk sobu nia uma fatin naran Timor tamba iha nia uma fatin, iha sasan lubun wain, riku soin wain. Krokodilo hateten tan ba labarik oan ne’e katak iha nia uma fatin naran Timor sei mosu funu oi-oin, maibe to’o iha loron ida iha nia uma fatin Timor sei mosu dame. Bainhira mosu ona dame, ema nebe hela iha Timor sei lakohi halo tan funu tamba funu halo ema barak mate no sasan barak lakon. Krokodilo hateten tan katak se maka kontinua hakarak halo nafatin funu iha Timor, Krokodilo nia oan sira sei han mate hotu sira. Liu tiha tinan barak, labarik oan ne’e komesa koalia lian oin-oin. Labarik oan ne’e bele dehan hello sir, mister, bom dia, boa tarde, obrigado, apa kabar, ibu, bapak , diak ka lae, ba nebe, seluk-seluk tan. Mos, Krokodilo hateten ba labarik oan ne’e katak Timor nia oan lalika buka eskola dok hosi Timor tamba Timor bele servi nia oan sira tinan ba tinan, gerasaun ba gerasaun.”

Enkuantu Lekiraok konta historia, Karakol rona ho atensaun tebes. Manu fuik iha ai tutun lian nafatin. Loriku Timor lian nafatin. Malus no buah moris nafatin. Fatuk no rai maran metin nafatin. Kafe iha ai tutun sae daudaun. Ai hale nia sanak bo’ot ba dau-daun. Ai dila nia funan moris ba bei-beik. Timor nia oan sira dahur, bidu no tebe-tebe nafatin. Surik Timor sei hakerek iha rai leten nune: Timor, Rai Krokodilo.

Nota: Ida ne'e historia popular ema Timor nian.
Imagem:
Google image
Autor:
Celso Oliveira

Monday 13 April 2009

Abo Krokodilo


Iha loron ida, iha tinan rihun ba rihun liu bá, dok hosi tasi, dok hosi mota, dok hosi bê, dok hosi ema riku sira, dok hosi ema matenek sira, katuas ida hetan krokodilo bo’ot ida toba hela iha rai maran ida nia leten.
Krokodilo ne’e halai sai hosi fatin nebe ema kaer no sulan nia. Iha momentu neba, ema kaer krokodilo barak hodi fan ba rai seluk. Krokodilo ne’e lao buka fatin atu subar. Maibe, tamba kole demais, krokodilo desidi toba hela deit iha rai maran ida nia leten.

Katuas ne’e hakbesik-an ba krokodilo hodi husu.
“Krokodilo, saída maka hau bele halo hodi tulun ó”?
Maibe, krokodilo la hatan buat ida.
Katuas ne’e hasai ninia hena hodi taka ba krokodilo nia isin, hafoin katuas lao ba buka bê hodi fo ba Krokodilo.
Dala ida tan, katuas husu ba Krokodilo:
“Tamba sá maka ó sai hosi bê hodi toba hela iha rai maran ne’e nia leten”?
Krokodilu hatan:
“Hau buka fatin atu hela. Oras ne’e daudaun, ema sobu hotu hau nia hela fatin. Ema hakarak fan hau ba rai seluk.”

Katuas kaer metin Krokodilo nia isin lolon, tau iha nia kabas lori ba katuas nia uma. To’o iha uma, fou-foun, katuas tau Krokodilu nia ulun hateke ba Loro matan Sa’e. Maibe, to’o iha kalan, Krokodilo fila nia ulun ba Loro matan Monu. Iha fali loron, katuas filafali Krokodilo nia ulun ba Loro matan Sa’e. Maibe, dala ida tan, bainhira katuas hader hare ba Krokodilo nia ulun hateke hela ba Loro matan Monu. Katuas fila fali Krokodilo nia ulun hateke ba Loro matan Sa’e. To’o fali kalan, dok hosi katuas nia uma, katuas rona ema dahur no tebe-tebe. Katuas ne’e hateke ba liur hare hetan Krokodilo nia ulun hateke hela ba Loro matan Monu.
Katuas hateten ba nia-an rasik: “Hau labele muda tan Krokodilo nia isin”.

Krokodilo mate iha rai maran ida nia leten besik katuas nia uma. Krokodilo nia ulun hateke ba Loro matan Monu nebe bolu Loro Monu, no, nia ikun ba Loro matan Sa’e nebe bolu Loro sa'e. Liu tiha tinan lubun wain, moris rai kiik sanulu resin tolu, bolu: Lospalos, Baucau, Vikeke, Manatuto, Dili, Aileu, Ainaru, Same, Ermera, Likisa, Suai, Maliana no Oe-Kussi.
Katuas fuk mutin no hasarahun mutin naruk, tau fatin lulik oan ne’e naran TIMOR, Rai Krokodilo.

Nota: Ida ne’e historia popular ema Timor nian.
Imajem: Google image
Autor: Celso Oliveira

Sunday 12 April 2009

Sunday 5 April 2009

New book....good news


Open here, Abre aqui, loke iha ne'e:
http://www.blurb.com/user/store/TimorLeste

Saturday 4 April 2009

Timor Leste: Dignidade Prisioneiru Politiku 1975 - 1999 ? (Iha kazu Maubocy "VS" Nakfilak)

Hare'e ba artigu hosi Maubocy no Nakfilak publikadu iha jornais barak iha Timor Leste no blog oin-oin konaba saida maka sira nain 2 halo tiha ona iha passadu, halo hau hanoin konaba dignidadi lo-los hosi prisioneirus politikus Timor oan duranti okupasaun Indonesia iha Timor, 1975 to'o 1999.

Hosi sira nain 2 ninia akuzasaun ba malun ou hosi kontiudu nebe aparese iha sira nain 2 ninia artigu, bele dehan katak dignidadi hosi prisioneirus politikus laiha liu kedas ou tun rabat rai.
Tuir hau nia leitura iha sira nain rua ninia artigus, parese ke, prisioneiru politiku iha epoka 70, 80 to'o 90, hotu-hotu sai prisioneirus politikus laos tamba sira hakarak Timor nia ukun rasik-an, maibe tamba sira hakarak hetan netik projektu ida ou tamba sira hakarak sai netik anak angkat ida.

Ne'e maka iha sira nain rua ninia akuzasaun ba malun, prisioneirus politikus Timor oan sira desde 1975 to'o 1999, derepenti deit sai fali traidor iha tempu atual. Ou, iha Timor Leste ninia historia independensia nian, eis prissioneirus politikus sira nia figura sai fali traidor em vez de heroi.

Hau rasik lahatene razaun saida maka lori sira nain 2 (ida hosi Fretilin Mudansa-FM, ida seluk hosi Fretilin Radikal-FR) lansa akuzasaun ba malun. Interesse politiku ou justisa, hau la hatene. Hau lahatene se sira nain 2 representa ema sira mate ona ninia familia ou lae iha sira nain 2 nia akuzasaun ba malun.

Iha Nakfilak ninia artigu, Nakfilak dehan kuandu Maubocy dadur iha epoka 78/79, Maubocy maka sai traidor ba nia maluk kamaradas barak nebe mate hotu ona. Iha fali Maubosy ninia artigu, Maubocy dehan kuandu Nakfilak hetan kastigu iha epoka 90, Nakfilak maka sai traidor ba nia maluk kamaradas barak nebe ohin loron hanesan matebian Timor.
Hosi ne'e, ita hare'e katak, tantu Maubocy como Nakfilak, hotu-hotu falta de respeitu ba sira nia passadu no temi hodi halimar maluk Timoroan sira nebe dadur to'o mate. Parese ke politika de rekonsiliasaun to'o tiha ona Indonesia maibe seidauk to'o iha sira nain rua, FM no FR.

Ita hotu-hotu sei lembra hela kazu Gui Campus nian. Kuandu Gui Campus tau ain iha Australia iha tinan kotuk, familia hosi labarik ida nebe maka Gui Campus oho (iha 1979) halo akuzasaun kontra kedas nia. Ida ne'e tamba familia hosi vitima hakarak hare justisa lo-los. Ida ne'e tamba direitu hosi vitima ou mesmu labarik ne'e mate ona, maibe labarik ne'e ninia familia sei kontinua husu justisa. Ida ne'e kestaun justisa. Maibe, iha kazu Maubocy no Nakfilak, sai oin seluk. Bele dehan katak laos tamba razaun justisa. Se karik tamba razaun justisa, entaun ita bele fo "jempol" ba sira nain rua.

Iha kualker parti iha mundu ne'e, iha funu ida nia laran, laos fasil ema ida sai prisioneiru politiku. Enkuantu mais ita koalia konaba prisioneiru politiku iha TL ou Indonesia iha epoka 78/79/80 to'o anos 1999. Iha epoka neba, kualker prisioneiru politiku, nia sempre liu hosi faze interogatoriu nebe nia sei hasoru sofrimentu fisiku no sofrimentu mental ou presaun mental maka'as.
Ohin loron, iha Timor Leste, ema barak maka moris ho estatuto hanesan eis-prisioneiru politiku.

Ne'e duni, ohin loron, kuandu ita hakarak temi ema sira nebe mate ona tamba lori sira ninia brani hodi liberta rai Timor, ita tenki temi ho hadomi no respeitu. Ita tenki respeitu ba ita nia passadu tamba ita nia passadu hanesan parti ida ou konsekuensia hosi prossesu bo'ot ida nebe ita bolu prossesu Libertasaun Nasional. Labele tamba deit interesse ou poder politiku, ita tenki hasai akuzasaun ba malun hodi temi ema seluk nebe mate tiha ona nia naran.

Maibe, ba sira nain 2, iha politika tenki ser nune. Que pena!!!

Autor: Celso Oliveira

Thursday 2 April 2009

Timor Leste: Destruisaun iha Familia

Kuandu hau lê artigu Loro Horta ho título "The curse of commodities", Oil-fuelled growth with child prostitution in Timor-Leste, publikadu iha www.opendemocracy.net, 26 - 03 - 2009, no, artigu hosi Lino Lopes ho título PROSTITUIÇÃO INFANTIL: UM PROBLEMA DO TERCEIRO MUNDO?, publikadu iha blog FAFC, 01-04-2009, halo hau hanoin atu hakerek artigu simples ida ne'e.
Hau konsidera katak laos deit pobreza maka sai kauza maibe destruisaun iha familia nia laran hanesan mos kauza ida hosi prostituisaun infantil.

Ohin loron, iha Timor Leste, familia barak maka fahe malun. Familia fahe malun tamba hakfodak deit ba osan, projektu oi-oin nebe monu hanesan has tasak nomos servisu nebe ladun efisien. Komesa hosi ema politiku sira, empresariu sira, seluk-seluk tan, hotu-hotu preokupa liu ho osan, projektu no pozisaun iha sira nia servisu fatin du ke sira nia familia rasik. Konsekuensia hosi familia fahe malun maka oan sira abandonadu, laiha orientasaun no edukasaun to ikus oan sira mete iha prostituisaun.

Kuandu familia fahe malun, sociedade sei sai rungu ranga. Ema riku sira sei kontinua goja iha ema seluk ninia sofrimentu.

Hanesan Loro Horta hakerek: Quando eu sai de um clube nocturno em Dili, eu vi uma pequena rapariga que não tinha mais de oito anos a pegar na mão de um irmão com cerca de quarto anos. Eu perguntei-lhes o que estavam a fazer naquele local às três da manha, eu disse, “ vocês deviam estar em casa”. Ela disse, “ preciso de dinheiro para comprar comida.”
Eu questiono-os ainda mais e depois de mais algumas perguntas a rapariga, que tinha ainda a inocência nos seus olhos disse-me, “o meu irmão mais velho manda-me para aqui, ele está no fim da estrada, se eu não arranjar dinheiro, ele bate-me.” Eu dei-lhe cinco dólares e fui-me embora, preocupado se fiz a coisa mais acertada.
As crianças não pertencem à rua. Certamente que não, numa nação rica em petróleo.

Ba se los riku nasaun nian (petroliu), se familia barak maka fahe malun no prostituisaun infantil existe ? Ida ne'e hanesan refleksaun kiik ida.

Wednesday 1 April 2009

Timor Leste: Konspirasaun

Samuel, laos ema matenek. Loro-loron, Samuel haka’as-an atu explika ba ema seluk konaba atentadu nebe akontese hasoru PR no PM. Samuel dehan katak atentadu kontra PR los duni maibe kontra PM buat ne’e sandiwara/telenovela ida. Iha fatin nebe maka Samuel servisu ba, loro-loron, Samuel buka manipula nia maluk sira nia néon hodi hateten katak PM halo sandiwara/telenofela bo’ot ida.

Iha fatin seluk, Alfredo, jornalista, halo kampanya maka’as hodi dehan katak atentadu kontra PM nunka akontese. PM halo telenovela bo’ot ida. Alfredo dehan katak PM haruka nia ema rasik maka tiru kareta PM nian. jornalista Alfredo nunka para atu hakerek ninia opiniaun iha jornais, iha blog oin-oin hodi manipula ema seluk nia néon dehan katak atentadu kontra PR los duni maibe nunka akontese hasoru PM.

Iha fatin seluk tan, alias, fatin komum, fatin nebe ema barak konsentra bá ou hasoru malun hodi dadalia konaba moris ida ne’e, ema hotu-hotu koalia konaba atentadu nebe maka akontese hasoru PR no PM. Iha fatin komum ida ne’e, ema balun fiar katak PR hetan atentadu tamba PR kanek todan, lori tiha ona ba hospital hodi halo operasaun, i, jornalista barak maka halo kobertura konaba ida ne’e. Maibe, ema balun la fiar katak PM mós hetan atentadu tamba “ternyata” PM la kanek nein uit-oan. PM nia kareta deit maka kilat musan halo kuak, vidru rahun, etc…

Iha senariu ida hanesan ne’e maka Samuel no Alfredo komesa halo assaun, alias, komesa halo kampanya maka’as hodi manipula ema barak nia néon hodi dehan katak PM halo sandiwara/telenofela bo’ot ida.

Maibe, Samuel no Alfredo laos mesak deit. Iha ema rihun ba rihun maka halo kampanya hanesan Samuel no Alfredo. Tamba saída? Tamba, iha fali fatin seluk, António, ema matenek, partidu opozisaun nia bo’ot, halo uluk tiha ona kampanya liu hosi entrevista ba jornais, rádios no televisaun, utiliza Internet hanesan dalan hodi halo kampanya katak PR maka hetan atentadu maibe PM nunka hetan atentadu. “Hau iha fotos nebe hatudu mo-mos katak PM halo sandiwara/telenofela ida.”, dehan António.
António uza sistema ida nebe nia prepara halo didiak. Se bosok loro-loron, iha loron ida ema sei fiar duni. De faktu ema barak maka fiar tiha ona.

Iha politika, konspirasaun hanesan teoria nebe hateten katak grupu ida ou organizasaun ida hakarak atu manipula ou iha planu atu halo manipulasaun kontra governu ida ou Estadu ida ou sistema legal ida, liu hosi dalan oho ou manipula informasaun atu nune bele alkansa grupu oan ne'e ou organizasaun oan ne'e ninia objektivu. Normalmente, planu atu manipula governu ida ou Estadu ida ou sistema legal ida tenki "alta secreta" i subar hosi dominiu publiku. (http://pt.wikipedia.org/wiki)

Ou…iha Wikipedia bahasa Indonésia hakerek nune:
Teori persekongkolan atau teori konspirasi (dalam bahasa Inggris, conspiracy theory) adalah teori-teori yang berusaha menjelaskan bahwa penyebab tertinggi dari satu atau serangkaian peristiwa (pada umumnya peristiwa politik, sosial, atau sejarah) adalah suatu rahasia, dan seringkali memperdaya, direncanakan diam-diam oleh sekelompok rahasia orang-orang atau organisasi yang sangat berkuasa atau berpengaruh. Banyak teori konspirasi yang mengklaim bahwa peristiwa-peristiwa besar dalam sejarah telah didominasi oleh para konspirator belakang layar yang memanipulasi kejadian-kejadian politik. (dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas).

Dia 1 de Abril loron bosok ten. Uma boa leitura.

Nota: Naran iha ne’e laos naran los, maibe fiksaun.