My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Thursday 16 August 2012

Entre Vokasaun Sai Padre Jesuita no Hametin Espirito Nasionalismo

Historia real hosi Amu Lulik Jesuita Venâncio da Costa Pereira, S.J.

Parti Ida..

"Fahe esperiencia no testemunho kona ba vocação hakarak sai Nai Lulik Jesuita hada'et ho moris espirito patriotismo no nacionalismo hodi halao actividade “clandestino familiar” iha hau nia  formação tomak hanesan  ema Catolico Timor oan hodi hatan ba Maromak nia bolu"

Se Maka Padre Venâncio da Costa Pereira, S.J.?
Padre Venancio, S.J. moris iha Dili 1970, 21 de Janeiro, husi Paroquia Motael. Sarani iha dia 14 de Maio 1970. Primeira comunhão iha 15 de Agosto 1976. Simu sacramento crisma husi Dom Martinho da Costa Lopes iha 10 de Dezembro 1977 (ho tinan hitu deit, labarik kikuan liu iha grupo crismado nian iha tinan neba, iha Igreja Paroquial Santo Antonio de Motael Diocese Dili nian). 
Tama Seminário Nossa Senhora de Fátima Bispo Madeiros Lahane Mota Laran Diocese de  Dili iha dia 17 de Julho 1987 too Fulan Junho 1990. Husi tinan 1990 to’o 1991 Estuda Humaniora iha Seminario Wacana Bhakti Jakarta – Indonesia (KPA iha tempo neba). Tama Noviciado Jesuita nian iha dia 6 de Julho 1991 iha Girisonta Central Java-Indonesia. Primeiros votos Jesuitas nian simu iha dia 7 de Julho 1993 Iha Girisonta. Hahu Fulan Agosto 1993 – fulan Junho 1997 estuda Filosofia iha STF Driyarkara – Jakarta – Indonesia. Iha Julho 1997 to fulan Junho 1999, ba halo Regência periodo apostolado nian, hanorin iha Xavier High School Mabuchi Hill, Federated States of Micronesia (Ilhas Pacificas). Iha fulan Junho 1999 to 2002, estuda Teologia iha Universidade Gregoriana Roma – Italia, iha duni tinan 2002 estuda Comunicação iha Universidade Ateneo de Manila - Filipinas. Simu ordenação diaconado iha loron 7 de Setembro 2002, fulan 3 tiha, simu ordenação Sacerdotal iha loron 8 de Dezembro 2002, iha Dili-Timor Leste.

Tamba Sa no Oinsa Padre Venancio S.J. Hili Dalan Sai Amu Lulik Jesuita?
I.      Historia Vocação (Desde quando hanoin tama Seminário):
Hau hakarak tama “koko deit”  moris iha Seminario wainhira hau sei kiik iha level SMP nian. Tamba hau hare'e katak moris iha Seminario ne’e atrai oituan hau nia-an, li-liu kona ba moris disciplina no formação integrada nebe maka Seminário oferece, no mos ho sistema educação sistemática nebe maka Seminário aplika no implementa. 

Desde sei kikuan (iha SD) maka hau ho hau nia primos irmãos balu no colegas sira balu, husi Igreja Paroquial Motael ho labarik sira seluk mai husi Paroquia hotu Timor Leste nian sempre ba tuir ona formação informal iha Seminário Lahane Mota Laran, iha loron Domingo-Domingo. 

Nelson de Carvalho (Maneco- advogado no artista tokador) maka lori hau ba hahu tuir grupo aspirante nian iha Seminário Mota Laran – Lahane. Hau sei hanoin konaba ami lubuk bo’ot husi Zona Bairro Pite, Ailok-Laran, Caucaulidu, Vila Verde, Motael no fatin seluk tan. Quase labarik  barak iha tempo neba domingo-domingo husi ida-idak ninia paroquia ka ida-idak nia grupo ba tuir encontro aspirante nian, iha Seminário Lahane.

Iha Seminário ami hasoru malu ho sira seluk hanesan Senhor Jorge Manuel Serrano, Senhor Manuel Serrano, Senhor Antonio Viera, Padre Giovanni Melo de Sousa, Senhor Rui Lourenço da Costa, Senhor Jose António, Senhor Jorge Trindade Neves de Camões, Senhor  Elvis Ximenes, no se la sala ho senhor Elvis nia alin Gil (husi Bairro Pite), Senhor Celso Ximenes Oliveira, Senhor Celio Ornelas Gusmao ho nia alin senhor Juvinal.  E Sira seluk-seluk tan. Iha tempo ami participa encontro sira ne'e, hau hare'e katak actividade religiosa Uma Kreda nian, concentra iha Seminário. No Seminário de Nossa Senhora de Fátima hanesan tebes fuan ka coração de Igreja de Timor Leste nian, atu prepara ema jovens Timor oan sira,  ba sai leigos formados no nai lulik formados iha futuru. Tuir realidade acontece duni nune’e, agora daudaun hau bele hare'e rasik ho hau nia matan, i, senti rasik iha hau nia esperiencia moris nian. Hau iha razao profunda ida, atu agradece ba Seminário Ménor Nossa Senhora de Fátima Lahane-Mota Laran.

Hau aprecia tebes ho maneira irmãos Seminaristas kuandu sira orienta ami. Iha tempo neba hau mos hasoru malu ho hau nia maluk balu hanesan: Padre Violanto Soares, S.J., Senhor Antonito de Araújo, Senhor Bendito Freitas, Senhor António de Conceição, Senhor Padre Juvito de Araújo, Senhor Estevão. 

Senhor Antonito de Araújo (nebe maka sei maluk ho hau, nia badinas tebes sempre lori “refleção evangelho domingo-domingo nian mai fahe ba hau nia familia sira liu-liu ba-hau nia papa, buat ne’e  hanesan “stensilan deit”, maibe iha lian Portuguese). Sim, irmão barak maka influençia ami labarik lubuk ida iha tempo neba husi periode mais ou menos 1983 to 1986, e em fim ami barak maka tama duni Seminário Lahane, depois de acaba ami nia estudos iha SMP. Entaun nune’e hau  escola ho sira seluk, sira lubuk ida, iha tempo neba iha SMAK São José Balide Dili iha lokoraik, no deves enquando, ami tuir aulas balu iha externato de São José, hamutuk ho amu Leão no amu Cunha. 

Kalan-kalan ami iha aulas “tambahan” iha Seminário Lahane. Professores nebe hanorin ami iha SMAK São José no Seminário Lahane Mota Laran, maka: Senhor Benjamim Corte Real, Senhor Domingos Maia, Senhor Alexandre Corte Real (hanorin Francês), Senhor Emanuel Ulu (hanorin Alemão), Senhor Alexandre Magno, Senhor António de Araújo, Padre Leão da Costa (Director ba Externato no SMAK São José), Padre Domingos Morrato Cunha, Professor Ponciano Barros (hanorin Ingles). Professores Lingua Portuguesa nian iha Semninário Lahane maka Senhor João de Carvalho Nunes (matebian), Senhor Estevão (matebian), Senhor José de Carvalho (husi Turiscai). Pe. Francisco Barreto no Pe. Domingos Siquiera (matebian) sira nain rua hanesan perfeito no hanorin ami Latin, iha periodo nebe maka la hanesan. Bispo Dom Alberto Ricardo da Silva hanorin ami musica gregoriana, Pe. Sancho Amaral (hanesan mos perfeito iha periodo seluk no hanorin mos musica), Pe. Filomeno Barreto (hanesan perfeito). Pe. Rutten, SJ husi Holanda maibe membro Jesuita husi provincia Indonesia nian, hanesan direitor espiritual no hanorin biblia. Pe. Martins S.J. hanesan Reitor Seminário troka Pe. Felgueiras S.J. Pe. Filomeno Jacob S.J. hanorin Ingles. Senhor Hermilindo Cofitalan (matebian) hanorin Latin ho aulas seluk tan. 

Iha tempo neba, grupo escúteiro no drama Externato São Jose, no, grupo coral no drama/teatro Seminarista husi Seminário Lahane nian, forte teb-tebes no iha influencia nebe bo’ot tebes. Seminarsita sira iha relação nebe maka forte tebes ho ami nia familia ho nune’e ami nia familia sira mos hatene no konhece malu diak no suporta malu furak tebes. Nune’e ami sempre frequenta activamente iha actividade hotu-hotu nebe maka ami nia paroquia no diocese halao. Ami senti tebes sentimento “sentir e viver com Igreja” forte tebes iha ami nia fuan. Ami iha duni IDEAL CLARO IDA eh MEHI IDA nebe nabilan tebes ba moris futuru nian, la seluk la le’et, maka UKUN RASIK AN

II.   Iha tempu neba fasil ka lae sai padre Jesuita?
Tuir esperiencia ami lubuk ida nian, no liu-liu hau nia esperiencia pessoal hanesan Timor Oan nebe maka iha tempo neba hakarak sai Jesuita ne’e la fasil ida. Todan tebe-tebes iha ninia aspectu hotu-hotu. 

Hau bele dehan husi periodo 1975 – 1999 tempo invasão no ocupação brutal Indonesia nian iha Timor Leste, hau bele confessa  katak la fasil mai Timor oan sira atu tama Jesuita. Tuir facto historico hau lembra katak Padre João Inocencio Piedade, SJ, nia maka tama uluk Noviciado Jesuita nian, iha Girisonta – Semarang Indonesia iha tinan 1977. Maibe molok nia tama, nia mos ho ninia amigos seminaristas sira seluk ba halo formação no estudos filosofia iha Seminário Ritapiret – Maumere, iha ilha Flores. Wainhira Padre Inocençio tama noviciado Jesuita nian, hau foin tinan 7. Tuir mai maka Padre Filomeno Jacob, S.J.

Depois Padre  Violanto Soares, S.J., ho Senhor Francisco Lelan (eis deputado), sira nain rua tama noviciado hau rasik foin hahu tama Seminário Lahane Mota Laran iha tinan 1987. Sira seluk nebe tuir mai maka hanesan: Senhor Rui Lourenço da Costa, Senhor José Cornelio Guterres, tuir fali tan maka Senhor Fernando Hanjam, Senhor Fulgencio, Senhor nain rua tan ida husi Kupão naran Senhor Vincencius, ida fali  husi Maluku ho naran Senhor Herman. 

Iha hau nia tempo, depois de, hau nia turma remata SMAK, candidato nebe maka hakarak tebes koko tama Companhia de Jesus maka hau rasik no hau nia belun diak, companheiro da mesma caminhada maka Senhor Jorge Trindade Neves de Camões. Ami nain rua ba hamutuk Jakarta, tama Classe KPA (Kelas Persiapan Atas, hanesan preparação molok tama ba Noviciado) ami estuda tinan ida deit, iha Seminário Wacana Bhakti – Pejaten Barat, no 10, Jakarta Selatan. Wainhira ami nain rua estuda iha Jakarta, ami mos consegue hasoru no halo comunicacao ho Timor oan sira seluk, nebe maka escola iha Universidade sira iha Jakarta, Bandung, inclui Frater Diocesano Timor oan sira husi diocese Dili, nebe maka ba halo ano espiritualidade iha Klender Jakarta Timur, hanesan Pe. Lucio Norberto de Deus, Senhor Rogerio dos Santos, Senhor Jacob Pinheiro (hau nia maluk husi Maubisse),  Pe. Mateus Afonso (agora iha Balide), Pe. Mouzinho, Pe. Eduardo (Reitor Seminário Fatumeta agora) no sira seluk tan. Tuir mai, ikus liu  iha tinan 1991, hau mesak deit maka tama noviciado Jesuita nian iha Girisonta Semarang, Central Java – Indonesia iha dia 6 de Julho de 1991. Senhor Jorge Trindade Neves de Camões direitamente estuda Filosofia iha STF – Driyarkara Jakarta. Tuir ami nain rua sei iha tan Senhor João Sarmento (la remata noviciado), Senhor Arnaldo dos Reis Araújo Soares (la konsege tama noviciado), agora hanesan advogado iha Jakarta, no Padre Plίnio Martins, S.J. 
Padre Plίnio Martins, S.J. maka taka odamatan tamba depois de Padre Plίnio laiha tan ona, Timor oan nebe maka tama ba noviciado Girisonta. Novicios Timor oan sira, hahu husi ita ukun- an ne’e, ba halo sira nia formação noviciado nian iha Singapora. 

Iha tinan 2008, Companhia de Jesus Timor Leste loke rasik noviciado iha Dili, nune’e Timor oan sira nebe maka hakarak tama Jesuita bele hahu ona sira nia formação noviciado nian, iha Dili–Timor Leste. Ba alta continução de formação no estudos Jesuita Timor oan sira nian, iha fase juniorado, filosofia no teologia nian, sei halo hela iha rai liur, hanesan iha Filipina, India, Indonesia, Melbourne no Roma. Aban bain rua iha futuru bele mos iha tan fatin eh nações seluk karik, depende deit ba situação no nescessidade.

Hanesan hau dehan iha leten katak, la fasil mai ami eh mai Timor oan sira, tama Jesuita iha tempo Ocupação Indonesia nian tamba razões hanesan tuir mai ne’e, (ne’e razões pessoal hau nian). Primeiro, razão Politica. Tamba ema Indonesia sira, iha sira ninia kakutak, iha sira nia hanoin, iha sira nia estrategia, iha sira ninia filosofia ida katak  Timor Leste ne’e tenki Integra-an ba Indonesia. Integração maka sai hanesan solução absoluta ida, laiha tan meios seluk. Ho nune’e, dificil tebes mai Timor oan sira iha tempo neba, atu simu realidade ida ne’e. Segundo,  razão cultura no lingua. Tamba cultura javaneses nian maka domina iha moris Jesuita Indonesia sira nian. Em geral, Jesuita Indonesios sira, mai husi cultura java. Ema non-java ne’e oituan tebes sai Jesuita iha Provincia Jesuita Indonesia nian. So sira nebe maka misto oituan ho china, ka (java-china) bele consegue mix ka tama kahur ho javaneses sira, maibe nemos la façil ida ba mix china-java sira ne’e, maibe diak oituan ba mixto china-java sira,  tamba china-java sira ne’e, hatene mos koalia lian javaneses nian. Façil liu ba sira atu adapta. Ema java nia cultura dehan “halus” ita Timor nia cultura dehan “directamente ka langsung”, los dehan los, sala dehan sala. Entaun nune’e la dun facil mai Timor oan sira atu adapta.  Maibe, em fim, ami balu consegue duni adapta, tamba hakarak terus, hakarak hata'an duni ho seriedade no honestidade ba Maromak nia bolu. Ho mehi no ideal ida nafatin, katak loron ida sei fila fali ba Timor. Terceiro, assunto social – religiosa. Ita mai husi background maioria Catolica, iha java maioria musulmana. Fundo espiritualidade religiosa popular, la hanesan. Ita iha actividade relgiosa nebe maka livre, publico no actividade relgiosa catolica nian ne’e, sai tiha ona hanesan ita nia toman, ita nia traidição eh ita nia cultura religiosa e cultura de fé, biar ba ita mos iha nafatin uma lisan ka uma lulik, maibe Catolisismo sai tiha ona hanesan vida eh moris ema Timor nian. Entaun, la facil mai ami atu adapta. Ne’e duni, ho esforço maximo no supremo sacrifiçio ami balu consegue duni, biar todan, terus no biarba la facil, maibe ho fiar, persevera e fidelidade ba vocação, em fim buat sira imposivel sai fali possίvel. Quarto, assunto sistema académico no senso humaniora nian. Pessoalmente, assunto ida ne’e diferente oituan ho esperiençia hau nian hanesan ema Timor oan nebe maka moris iha Dili, mai husi familia ho fundo rai mambae (rai klaran) nian. Sistema académico nebe maka uluk portuguese hanorin no aplica ba ita nia avo sira no ita nia aman-inan sira, nomos formação humaniora, no cortesia nebe maka hau nia inan-aman, no avó sira husi hau nia familia bo’ot  hanorin mai hau, la han malu ho estilo no maneira cultura javeneses nian, tamba ne’e, maka dala barak hau tenki barani “letting go”, buka nafatin atu adapta no flexibel ho situasaun. 

Maibe, pontu central maka ne’e, tamba ami hetan inspirasaun no motivado tebes ho espiritualidade Santo Inacio de Loiola, liu-liu tan ho ninia ensinamento e practica exercisio espiritual nian, ne’e fo tebes kbi’it, atu tahan, atu persevera iha dalan hatan ba Maromak nia bolu. Tamba ikus liu Maromak maka tenki sai hanesan centro ba buat hotu-hotu iha ema nia moris. 

Sei Kontinua.....

No comments:

Post a Comment