My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Sunday 5 July 2009

Timor Leste: Korupsaun

Koalia konaba korupsaun iha ita nia rain (Timor Leste) laos buat ida foun. Iha I Governasaun Fretilin nian, (2002-2006), korupsaun ezisti tiha ona.

Infelismente, ohin loron, ita hare'e ema hotu-hotu (nasionais no internasionais) kontinua koalia konaba korupsaun, eskandulu no nepotismu nebe akontese iha governu AMP nia laran.

Imajina tok, notisia nebe sirkula iha Internet, televisaun no surat kabar oi-oin em vez de koalia konaba korupsaun, eskandulu no nepotismu maibe koalia fali konaba loke eskola foun, inagura hospital foun, loke fabrika foun, hadia estrada foun, etc…dan lain-lain. Imajina tok, ohin loron, em vez de Parlamentu Nasional debate konaba korupsaun, eskandulu no nepotismu maibe halo debate konaba dezenvolvimentu nasional deit.

Se karik imajinasaun sira ne’e maka sai realidadi, ohin loron, ema barak sei hakfodak ho lideransa Timor nian tamba iha tinan hitu nia laran desde que Timor proklama ukun rasik-an (iha 20/05/02), sira konsege transforma Timor hanesan rai dezenvolvidu diak ida.

Ne’e duni, PM Xanana Gusmão tenki hakas-an hodi muda tiha konversa ou debate hosi lia fuan korupsaun ba fali DEZENVOLVIMENTU. Atu nune, iha imprensa nasional no internasional, iha Parlamentu Nasional no iha ema Timor nia moris loron-loron, em vez de sira kontinua koalia konaba korupsaun, eskandulu no nepotismu maibe sira koalia fali konaba dezenvolvimentu nasional.
Maibe, esforsu atu kombate korupsaun, eskandulu no nepotismu labele mosu deit hosi PM Xanana Gusmão. Ministrus, ministras, sekretariu de Estadu no ema hotu-hotu nebe servisu iha Governu AMP iha obrigasaun atu hatudu sira nia komitmentu hodi hapara korupsaun, eskandulu no nepotismu. Tamba, kuandu AMP assume lideransa iha IV Governo Konstituisional, iha 2007, hau iha serteza katak laos korupsaun, eskandulu no nepotismu maka hanesan target ou bandeira ba governu AMP. Maibe, ohin loron, korupsaun, eskandulu no nepotismu hanesan moras a'at ida iha Timor Leste.

Se karik PM Xanana Gusmão konsege transforma lia fuan korupsaun ba fali DEZENVOLVIMENTU, iha tempu badak nia laran, Timor Leste bele sai rai dezenvolvidu diak ida. Hau fiar katak PM Xanana Gusmão sei bele.

Celso Oliveira

5 comments:

  1. Koalia kona ba Korupsaun...atu hamos la os mosu hosi inisiativo Xanana nudar PM maibe tenki mosu hosi ita ida idak timor oan nia fuan laran.

    Ita timor oan nebe mak hanesan membro do governo ou privado tenki iha espirito Nasionalismo katak hau nia dever atu hetan benefisio tuir sakrifision nebe mak hau fo ba nasaun, katak salario nebe hau hetan. Ita la os buka meios tama membro governo para aproveita hotu buat publiko ba hau nia an no familia, ida ne sala..ida nee katak ita individualista hanoin an deit.

    Kombate korupsaun ho hari komisaun anti korupsaun sei la iha resultado tan orgaun provadoria no tribunal nebe hari no mos Vice PM nebe mak halo servisu ba buka korupsaun iha fatin maibe la iha resultado ida to agora.

    Hau hanoin ita somente halo komisaun papan nama deit karik....ita hare deit.

    Hau hanoin ita ida idak nudar timor oan se hadomi timor ita rasik hakribi an entrega fila osan sira nebe ita hetan hosi meios ilegais ba estado...no mos hanesan membro governo ita tenki garante katak buat hotu buat hotu lao ho transparante, ita tenki tama uma hosi oda matan oin la os odamatan kotuk.

    Hamos korupsaun fila ba ita nia an rasik....tenki hakribi KKN (Karakten (hakarak an deit), Kanten(matan fuan naklosu riku loron manas) Naokten(foti buat nebe publiku nian ba an deit)

    ReplyDelete
  2. Hau konkorda ho ita bo'ot nia hanoin.
    Timor oan hotu iha obrigasaun atu halakon KKN iha timor Leste.

    Celso Oliveira

    ReplyDelete
  3. Hau konkorda mos ho liafuan iha leten nee, maluk sira membro governo tenki sente an katak tur iha mahon liman moss kaer komputer sae kareta ho AC halai tun sae luron laran ho mina governo.

    Maibe hare ba ita nia maluk nebe hulan aileba ho modo tahan ga sabraka nee, balu labaraik nebe tuir loss tur iha eskola maibe tenki hulan aileba para bele hetan netik dolar ida hatutan moris.
    Inan feton sira habai an iha mercado no trotoar leten neba sira halo sakrifisio boot lio maibe ita tur la hetan terus ida sae kareta governo prado manan osan fulan2 $300 - $1000 la to naok tan osan nebe tuir loss bele hadian facilidade publiko, hanesan Luron ba sucos, eskola, clinika ou meios finanseiros sosais nebe mak bele hasae rendemento aileba.

    Ita tenki iha sentimento sicial katak buat publiko merese ba publiko. Se karik hau ministro ga direitor hau tenki uza poder nebe mak iha ho responsablidade. Katak fo projeto tenki tuir tender nebe mak mos no kualifikado diak para ema hotu hetan benefisio nebe hau oferese hosi hau nia servisu.

    La os tan si A ga Si B fo ona sogok mai hau jadi projeto iha kualdade ga lae nee urusan importante hau hetan komisi....nee sala tan Kanten hakarak an rasik laiha sentimento nasionalismo...hadomi rain...no hadomi nia maluk rasik.

    Halakon Korupsaun tenki lio hosi promosaun sentimento nasionalismo no sentimento tegang rasa ou senti an.

    Governo tenki hari Auditorio Publiko hodi cek Riko soin no kontrola ema hotu nebe mak kaer funsaun publiku. La os hari Komisaun Anti Korupsaun papan nama..se karik toman iha pelangaran tenki pecat no entrega fila aset nebe mak nia iha sein provas konkreta ba estado. Ne mak pemberantasa korupsi.

    ReplyDelete
  4. Furak tebes...hanoin iha leten maibe tenki hanoin KKN nee meios barak la os fo sogok deit maibe...fo projeto ba membro familia, membro partidu no hatama familia laiha kualifikasaun ba funsaun publiku.

    Kuando hadian tenki hadian buat tomak sira nee...la os katak membro governo nia familia la bele halao negosio maibe prosesu tenki transparante katak kompete ho kualidade ho nune projetu nebe mak halao iha benefisio ba publiko tan osan publiku nian.

    Hanesan mos ho familia membro governo mak tama funsaun publiku se karik iha vagas ruma tenki ser iha konkorentes publiko lio hosi RTTL no Jornal para hetan funsionario publiku nebe mak kualifikados diak para bele halao serviso ho professional serve intereses publiku. Ita la bele hatama ita nia familia nebe mak la hatene halo buat da ba tur dader to lokraik fila uma fulan2 simu osan saugate.

    Ema nebe mak servisu iha funsaun publiku tenki iha konhesemento no inteligensia para serviso administrasaun publiku nia kualidade diak ho nune serve interese publiku diak lio tan.

    Hau nia esperiensia hanesan konsultan servsiso ho administrasaun publiku iha timor mak nee secretario estados direitores no ministro sira hatama familia ba servisu sein lio hosi prosesu rekrutamento ga test...ema sirak nee iha servisu fatin la hatene halo buat ida no kuando iha treinamento kapasitasaun susar tebes atu adapta treinamento no implementa.

    Halo servisu nebe mak fo la lao no tur dader to lokraik fila uma selae joga karta iha komputer nebe tuir los hodi hatama data ga hakerek documentos...to dala ruma komputer sira at hotu.

    Se administrasaun timor leste mak hanesan ne ba nafatin entaun ita bele tau naran Administrasaun Sabraut ou administrasaun fatin liso...katak ema sira la bele atu uza hatama lisuk iha laran.

    Se estado timor fo osan ba ema sira mai tur deit la halo servisu fulan2 simu osan diak lio fo osan ba populasaun sira nebe halo servisu iha kampo hadian luron ou servisu iha kampo agricultura nebe para hasae rendemento la os fo osan ba ema sira la produktivo.

    Direitores sira la hatene halo avaliasaun ba sira nia funsionario. Avaliasaun tenki iha para determina funsionario nebe la priensia kriteria avaliasaun tenki hetan peringatan ho nune individu sirak nee bele hakas an buka aprende.

    J. Lemos

    ReplyDelete
  5. Korrupsaun ne'e hanesan moras da'et ida. Tanba ema ne'ebé hetan moras ne'e, sei hada'et ba ema hotu. Halo ema hotu sofre. Korrupsaun ne'e iha forma oioin. Ema barak iha-ne'e, refere liu ba osan. Ha'u hanoin problema iha Timór ne'e lubuk ida maka butuk hela; korrupsaun, justisa, seguránsa, no seluk-seluk tan. Esforsu hira maka ita-nia estadu halo ona atu hamenus problema hirak-ne'e, inklui mós korrupsaun. Maske nune'e tuir hakerek-na'in nia haree, ida-ne'e sei susár uitoan tanba na'ok-teen no uma-na'in hela iha sírkulu diabu ida.
    Korrupsaun iha Timór ne'e hanesan ai aat ida, ne'ebé loloos oho tiha de'it nia abut maibé dala barak sira ta'a fali nia sanak. Tanba ne'e, hakerek-na'in haree, kestaun iha ne'e la'ós de'it problema oinsá harii mekanizmu di'ak hodi hamate korrupsaun, maibé oinsá ita-nia ulun-boot sira iha aten-brani no hakarak di'ak atu hateten sala bainhira sira halo korrupsaun. Susár ita atu ko'alia korrupsaun kona-ba osan estadu nian bainhira korrupsaun ki'ik de'it sira la iha kbiit atu hamate; nu'udar ezemplu la iha mekanizmu di'ak ida oinsá atu haree funsionáriu sira-ne'ebé tama sai serbisu-fatin tuir sira-nia hakarak, ida-ne'e forma korrupsaun ida.

    Haku'ak boot,

    Timór.

    ReplyDelete