My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Thursday 19 November 2009

Funu ba Ukun Rasik-an iha Portugal mos hanesan Sociedadi Unipesoal, LDA


Parti ida

Kuandu hau le Mari Alkatiri, eis PM no atual Sekretariu Jeral Fretilin, nia artigu ho titulu: IV Governo Konstituisional ka Sociedadi Unipesoal, LDA, halo hau hanoin konaba pasajem luta ba ukun rasik an iha epoka hafoin tiha Massakre Santa Cruz tinan 1991 to'o iha 30 Agostu 99, iha Portugal. Artigu hosi Mari Alkatiri, obriga hau atu hakerek uitoan konaba moris klosan Timor oan nebe hili dalan "Suaka Politik" hodi bele hakilar iha Portugal hafoin tiha massakre Santa Cruz tinan 1991.

Hau iha serteza katak Timor oan barak lahatene konaba oinsa (1) Realidadi hosi funu diplomatika Timor nian iha Portugal. (2). Oinsa lideres hosi partidus historiku (Fretilin no UDT) sira nia moris iha Frenti Diplomatika iha Portugal. (3) Oinsa komunidadi Timor sira nia moris iha Portugal. (4) Oinsa Convensaun Nasional da Resistensia Timor konsege realiza iha Peniche, Portugal, iha 1998. (5) Tamba saida maka komunidadi Timor iha Portugal la dedika sira nia moris tomak iha atividadis politikas hodi liberta lalais ita nia rai doben Timor Lorosa'e? (6) Tamba saida maka mosu konflitus (baku malun to'o atu oho malun) entre klosan "Suaka Politik" iha Portugal?...etc...

Aproveito blog ida ne'e, hau hakerek uitoan konaba oinsa lideres hosi Fretilin no UDT iha Portugal halo funu Timor hanesan Sociedadi Unipesoal, LDA.

Iha Portugal, diverjensia entre lideres politikus (Fretilin ho UDT) maka'as tebe-tebes. Lideres Fretilin dada ba sorin ida, lideres UDT dada ba sorin seluk. Lideres politikus (lideres partidus Fretilin no UDT) ida-idak lori liafuan "demokrasia" hodi halo funu Timor hanesan Sociedadi Unipesoal partidu ida-ida nian. Enkuantu iha Timor, Timor oan lori Unidadi Nasional hodi enfrenta poderoso Indonesio. Iha Timor, funu nain sira preokupa ho partisipasaun ativa hosi povo Timor tomak hodi kontra Indonesia, maibe iha Portugal, lideres partidus ida-ida preokupa liu ho sira nia partidu du ke nasaun Timor nia futuru.

Hafoin tiha massakre Santa Cruz iha 1991, klosan barak halai sai hosi Timor tamba persegidu no ameasadu hodi husu "Suaka Politik" iha embaixadas estranjeiras iha kapital Indonesia, Jakarta. Objektivu hosi "Suaka Politik" maka: "bolu atensaun ba komunidadi internasional konaba violasaun DH iha Timor Leste".

Portugal sai hanesan ultimo parajem ba klosan Timor oan nebe husu 'Suaka Politik". To'o iha Portugal, klosan sira hetan kedas apoios hosi Governu no ONG's Portuguesas. Maibe, klosan barak maka senti frustradus, stress, dezilididu tamba hare hetan lideres politikus nebe halo funu Timor hanesan Sociedadi Unipesoal partidu ida-ida nian. Fretilin ho UDT fahe malun maka'as. Laiha orientasaun politikas, laiha koordenasaun politikas, la respeitu konseitu Unidadi Nasional, la respeitu Xanana Gusmao hanesan lideres maximu funu nian iha tempu neba no seluk-seluk tan. To'o klosan balun hateten nune: "iha Timor ita fo'o isin ho klamar hodi liberta Timor. Iha Timor ita loke hirus matan hodi hasoru Indonesia. Maibe iha Portugal ita foin hatene lolos katak funu ne'e sei naruk ba nafatin tamba lideres sira la kohi tu'ur hamutuk. Se maun bo'ot sira kontinua hanesan ne'e oinsa futuru povo Timor nian?"

Iha reuniaun ida iha Universidadi Lisboa entre klosan Timor ho Dr. Ramos Horta (So Dr. Ramos Horta deit maka halo bebeik reuniaun ho komunidadi Timor iha Portugal), klosan ida dehan nune: "Se maun bo'ot sira kontinua fahe malun tamba partidus, diak liu haruka ami fila fali ba Timor hodi kaer kilat hamutuk ho maun bo'ot Falintil sira iha ai-laran".

Klosan "Suaka Politik" labele halo tan buat seluk tamba: difikuldadis lingua, kultura no klima nebe sira enfrenta iha primeira faze kuandu sira to'o iha Portugal.

Se karik la lori klosan "Suaka Politik", entaun Convensaun Nasional da Resistensia Timor sei la konsege realiza iha Peniche, Portugal, iha 1998. Tamba obstakulu barak maka padre Maubere (padre Maubere hanesan koordenador ba konvensaun) hasoru iha Portugal. Liu-liu lideres hosi Fretilin lakohi troka naran CNRM ba CNRT.
Iha reuniaun ida iha Campu Pequeno iha Lisboa, konaba atu realiza ka lae Convensaun Nasional da Resistensia Timor, klosan "suaka Politik" obrigadu hamrik hodi taka odamatan hodi ameasa lideres sira tu'ur hamutuk hodi asina dokumentu ida konaba aseita realiza Konvensaun ne'e. Tamba hare'e ba importansia hosi Unidadi Nasional, klosan "Suaka Politik" tenki halo buat hotu hodi obriga lideres (Fretilin no UDT) tu'ur hamutuk.

Iha Portugal, so Dr. Ramos Horta, uluk hanesan representanti espesial Xanana Gusmao nian, maka halibur malun beibeik ho komunidadi Timor em jeral i espesialmente ho klosan "Suaka Politik" iha pensaun Floresta I, II, iha Universidadi Lisboa no fatin seluk tan. Lideres politikus sira seluk so buka halibur ho sira nia militantis nebe ikus mai nein ida hetan resultadu diak iha Timor.

Desde uluk kedas klosan "Suaka Politik" dehan nune: "se maun bo'ot sira kontinua ho hahalok hanesan ne'e, labele hanoin katak loron ida kuandu Timor Ukun Rasik-an, maun bo'ot sira bele ukun povo Timor. Se maun bo'ot sira la konsege halibur komunidadi Timor iha Portugal enkuantu mais povo Timor".

Resultadu final hosi Fretilin no UDT iha Portugal maka ne'e: "hafoin tiha ukun rasik-an Joao Carascalao la konsege halo moris UDT iha Timor (iha 2002 UDT hetan deputadu 2 deit iha PN i iha 2007 UDT lakon total), i, Mari Alkatiri la konsege halibur Fretilin iha Timor (enkuantu uluk iha tempu funu ba Ukun Rasik-an, ema Timor barak maka hakilar hodi Fretilin nia naran). Iha 2006 Fretilin iha Mari Alkatiri nia lideransa monu tamba inkompetensia hosi Mari rasik".

Ne'e duni, lia fuan "Sociedadi Unipesoal, LDA", laos foun ba lideres sira hosi liur tamba duranti funu ba ukun rasik-an iha Portugal, sira halo funu Timor hanesan Kompanhia Unipesoal iha estranjeiru, iha ida-ida nia partidu politiku.

Sei kontinua.....

Celso Oliveira

6 comments:

  1. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  2. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  3. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  4. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  5. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  6. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete