Iha Funu Xanana Hatuur Estratejia Guera De Gerrilla No Ohin Hamosu PDN

.

Foto Tempo Semanal

Tempo Semanal – 19 Abril 2010

Hahu loron Segunda (19/04) fulan Abril Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmao sei husik ninia kadeira mamar iha Palasiu do Governu hodi tun ba subdistritu 65 atu halo konsulta ba Planu do Dezenvolvimentu nasional (PDN) ne’ebe nia Prepara iha Balibar durante fulan Tolu nia laran. Xanana anunsiu ninia viajen ne’e iha abertura ba sorumutuk ho Parseiru do dezenvolvimentu iha Merkadu Municipal dili iha loron 07/04/2010.

Durante filan tolu nia laran PM Xanana kastigu aan iha Balibar hodi hamosu Planu Estratejia do dezenvolvimentu nasional no agora atu tun ba baze hodi husu povu ninia hanoin.

Hafoin de baze de apoiu rahun no mosu restruturasaun Laline Xanana lakon fulan rua nia mosu fail mai ho livru “Estratejia gera de gerilia em Timor Leste ne’ebe hakerek ho liman besik pajina atus rua. Bainhira Xanana reorganiza funu kontra okupasaun Indonesia nia hahu husi Ponta Leste no agora Prmeiru Ministru IV governu konstitusional ne’e hakat tuir hikas ninia ain fatin hodi hahu halo konsulta publiku ne’e iha rai rohan Loro sa’e.

Primeiru Ministru ne’e sente katak Planu Estratejiku do dezenvolvimentu Nasional ne’e atu hodi dezenvolve povu nune’e nia sei lori ba foo hatene ba Povu ki’ik sira maka mai hato’o fail ba ulun boot sira ne’ebe hatais kaijaku iha Dili. Tuir Antoninio Lopes dehan, “Xanana hakarak hatudu ba ema hotu-hotu katak planu ne’e para hodi dezenvolve popusaun ho nune’e maka nia sente importante partisipasaun husi povu ki’ik sira.”

“Ne’e hanesan soku ida ba Partidu Politiku sira ne’ebe hakarak dehan sira maka matenek liu maibe falta de konsiderasaun ba povu.” “Ida ne’e mos kose komunidade internasional sira nia oin ba rai tan ba Xanana sei mosu ho planu ida ne’e husi Timor oan sira rasik.”

Tuir informasun ne’ebe Jornal ne’e konsege asesu dehan komunidade internasional iha Dili tenta atu hatudu sira nia kontribuisaun ba Planu do Dezenvolvimetu nasional ne’e hodi oferese Helikoptru ka Lojistiku balun maibe Xanana rezeitu.

Xanana sei la tama iha Palasiu ne’e durante loron neen nulu resin lima nia laran tan ba konsultasaun ba sub distritu ida han loron ida. Kazu Ministru Zacarias nian resolve ona iha konsellu de Ministru loron 14/04/2010 ne’ebe Konsulta ne’e hahu husi Distritu Lauten ba too oekuse no reimata iha subdistu Laulara.

New Book: Máskara

Máskara by Celso Oliveira | BOOK INFO

Prezidenti da Republika Bele ka La bele fo’o Indultu ba Salsinha ho Oan Kiak?

Hosi: Celso Oliveira*

Gastao Salsinha ho Oan Kiak, ida hosi Loro Monu no ida seluk hosi Lorosa’e (maibe sira nain rua mesak Timor oan) hanesan vítima hosi krisi nasional nebe akontese iha 2006 iha Timor Leste.

Sira nain rua iha background ida deit, alias, sira nain rua hanesan funu nain ba libertasaun nasional. Nudar funu nain, sira nain rua iha desejo ida deit maka "atu moris HAKMATEK no iha LIBERDADE hafoin tiha funu".
Maibe, iha kazu Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk tan, tamba mosu siskunstansia ou fenomena foun (laos tamba sira nia hakarak), halo sira tenki moris fila fali iha komarka.

Historia simples ida maibe bele fanun ita nia neon
Foin lalais ne’e hau dada lia ho maluk diak ida konaba oinsa ema Timor sakrifika sira nia-an hodi liberta rai Timor.
Hau nia maluk ne’e hateten nune mai hau: “Kuandu ita konta historia lolos konaba oinsa ita tenki sakrifika-an tomak hodi liberta ita nia rain, ema barak sei dehan ita bosok ten ou ita ema bulak”.
Hau nia maluk ne’e komesa konta historia nune: “Iha fulan Junho 1999 (fulan rua molok referendum iha Timor), nia sei servisu hanesan peskador iha kompanhia bo’ot ida iha Japaun. Iha momentu neba nia halo kontratu atu labele husik kompanhia ne’e. Se karik husik de repenti, entaun nia tenki selu multa. Kuandu nia rona katak Timor prepara atu halo votasaun iha 30 de Agostu, entaun nia kaer daun bo’ot ida hodi fai kuak nia matan rasik, pois kaer bateria ben hodi kose ba leten to’o provoka infesaun. Doutor sira iha ró laran la konsege halo tratamentu tamba infesaun maka’as, ne’e duni tenki haruka nia fila fali ba indonésia hodi halo tratamentu/operasaun. Kuandu tratamentu hotu tiha, nia konsege tuir duni votasaun hodi hili liberdadi ba Timor iha 30 de Agostu de 1999”.


Historia simples oan ne’e maibe nakonu ho patriotismu, dada kedas hau nia hanoin ba Salsinha ho Oan kiak nia kazu.
Oinsa maka Salsinha ho Oan Kiak nebe sakrifika-an tomak (lakon buat barak iha sira nia moris) duranti funu ba libertasaun nasional, ikus mai tenki hela/moris fila fali iha komarka tamba ema seluk nia sala?

Alfredo Reinado divulga DVD hodi akuza Xanana Gusmao
Ita hakiduk uitoan ba kotuk hodi hanoin konaba DVD nebe Alfredo Reinado lansa iha territoria tomak iha 2006 e 2007, hodi halo akuzasaun kontra Xanana Gusmão, aktual PM Timor.
Iha DVD ne’e (se ita hotu ninia memoria sei freska) iha frase ida hateten nune: “….se maka tama uluk komarka maka nia (Alfredo refere lia fuan “nia” ba “Xanana”).

Ohin loron Alfredo Reinado mate ona. Maibe, konteudu hosi DVD koloka kestaun ou perguntas barak. Tamba sa maka Alfredo Reinado lansa akuzasaun kontra PM Xanana.Gusmao? Spontanitas ou hetan manipulasaun ou di rekayasa?

Ema hanesan PM Xanana Gusmão, nebe background hanesan heróis nasional, nebe funu iha ai-laran to’o tama LP Cipinang iha Indonésia nia tempu, nebe hetan sofrimentus barak (moral no fiziku), nebe sakrifika nia moris tomak ba ukun rasik-an, nebe sai líder bo’ot iha faze libertasaun nasional, maibe ikus mai iha ona tempu liberdadi nia laran hasoru akuzasaun foun hodi dehan atu tama uluk komarka, hau konsidera ida ne’e mos injustisa bo'ot liu tan.
Injustisa bo’ot kuandu ema nebe sakrifika-an tomak (husik buat hotu iha sira nia moris) duranti funu ba ukun rasik-an, maibe ikus mai tenki moris fila fali iha komarka iha tempu aktual.

Ne'e duni, se aktual PM Xanana Gusmao la bele tama komarka (hanesan akuzasaun nebe Alfredo halo hasoru PM Gusmao), entaun, nein Salsinha, nein Oan Kiak, nein ema ida nebe deit mak uluk terus iha ai-laran, bele tama komarka iha tempu aktual.


Konkluzaun
Hare’e ba historia nebe hau nia maluk konta iha leten, hau iha serteza katak ema Timor oan barak maka iha historia hanesan ne’e, alias, atu sosa Timor nia liberdadi, sira tenki sakrifika-an tomak, tantu moral, tantu fiziku.
Nune mos, hare’e fila fali ba kazu Salsinha, Oan kiak no sira seluk tan, hau iha serteza katak sakrifisiu wain tebes maka sira halo duranti funu hasoru Indonésia. Hanesan ema funu nain, hau iha serteza katak sofrimentus wain tebes maka sira hetan duranti funu ba libertasaun nasional.

Ne’e duni, hanoin hosi Presidenti da Republika nebe dehan atu fo’o indulto ba Salsinha, Oan Kiak ho sira seluk, hau mos konkorda.
Hau konkorda tamba se laiha autor prinsipal iha krisi 2006 no atentadu 11/02/08, diak liu liberta deit ona Salsinha ho nia maluk sira nomos Oan Kiak.
Tamba, labele iha sofrimentus gratuito. Sofrimentus nebe sira hetan duranti okupasaun Indonesia iha Timor merese hetan konsiderasaun no respeitu iha povo Timor nia moris.

Krisi nasional 2006 nebe remata ho atentadu 11 de Fevereiru 2008, laos Salsinha ho Oan Kiak maka halo. Salsinha ho Oan Kiak hanesan vítima hosi krisi nasional 2006.

Ida ne'e refleksaun simples hosi perspektiva humana.

* poeta timor oan hela iha England

Hau nia livro/O meu livro/My book/Bukuku

Timor Leste: A Música e A Pátria by Celso Oliveira | BOOK INFO

Paskoa Diak ba Maluk Sira Hotu

Celso Oliveira