My photo
Um escritor, um poeta, um aventureiro,

Friday 28 August 2009

Historia Joana Alves no Deklarasaun hosi Bispo Belo, Mario Carasacalao, Lopes da Cruz, Ruak, Ramos Horta no Xanana iha selebrasaun Referendum 2009

Tinan sanulu liu ba, iha loron 30 fulan Agosto tinan 1999, Timor oan hotu-hotu ho aten brani ba iha fatin votu nian hodi hili Timor nia destinu.
Mos, tinan sanulu liu ba, laiha ema ida maka hanoin katak iha loron ida (besik atu selebra tinan 10 Referendum) sei mosu iha Renetil nia blog, historia real konaba labarik feto oan ida naran Joana Alves.
Joana Alves nia historia hanesan rihun ba rihun historia triste no real nebe ema Timor (liu-liu ema kiak sira) hetan no sei hetan nafatin iha sira nia moris loron-loron.
Historia oan ne'e bele fanun ita hotu hosi ita nia vaidade, arogansia, teimosia no dukur?

Bispo Carlos Filipe Ximenes Belo, iha selebrasaun tinan 10 Referendum hateten iha blog ida ne'e katak: "Iha Timor Loro Sa'e, labele iha Minoria nebé sai "Liurai Boot" no Maioria nebe sai ATAN ka DEPEDENTE iha nivel social, político, cultural e económico, tan ba, ho Referendo, Povo Tomak Independente ona!!!"

Bispo Belo hateten liu tan katak:
"Buat nebé Timor oan sira hein, mak "benefícios" de Desevovimento tem que to'o ba Timor oan tomak: "sa'ude", "educação", "justiça", transportes" e buat sira hanesan: uma, ha-han, hatais, bee, ai-moruk. habadak lia deit bele dehan, Timor oan sira precisa liu "justiça social". Tinan sanulu ona hanesan Rai ida que independente, Timor Leste labele iha ema nebé riku liu, no ema nebe kiak liu. Ita hotu-hotu iha Dignidade".

Iha fatin seluk, vise PM Mario Viegas Carascalao hateten ba Lusa katak: "Tinan rua liu ba governu AMP tenki gasta osan barak hodi bele sosa paz tamba governu tenki resolve problema deslokadus no petisionariu nian, maibe tinan 2009 hanesan tinan transisaun hodi kria filafali estabilidadi nebe bele atrai investidores internasionais".

"Segundo o vice-primeiro-ministro, os dois últimos anos foram gastos na resolução dos problemas da crise e 2009 é o ano "da transição", adiantando que as novas condições de estabilidade estão a atrair grandes investidores, interessados em projectos turísticos, com intenções já manifestadas para Taci Tolo, nos arredores de Díli, e Baucau". (Lusa)

Iha fali fatin seluk, Francisco Lopes da Cruz, Timor oan hanesan embaixador Indonesia hela iha Jakarta, defende Unidadi Nasional hanesan baze forti hodi defende Soberania Timor Leste.

"duranti funu ema Timor hatudu Unidadi Nasional hodi hetan Independensia, agora kontinua Unidadi Nasional ba Soberania".

"Os timore
nses certamente querem ver um Timor-Leste no gozo da sua plena soberania política, como louros da sua luta para a independência. Como se pode conseguir isto? A resposta é a mesma. Durante a luta: Unidade Nacional para a Independência! Agora, frente aos desafios depois da independência adquirida: Unidade Nacional para a Soberania", (Lusa)

Taur Matan Ruak, Komandanti F-FDTL hateten ba Lusa katak "la presija ona forsas estranjeiras iha Timor Leste. Se sira hakarak sai bele sai".

"Em qualquer altura que queiram sair, que saiam. Já deviam ter saído, mas pode ser mais tarde, não há problema". (Lusa)




Iha altura seluk PR Ramos Horta hateten ba Lusa katak "Hau hakarak fo amnestia ba ema hotu nebe komete krimi kontra umanidadi desde tinan 1975 to'o 1999".

"Em seu tempo, fará Justiça e acabará com a impunidade". "A maior dádiva de Deus ao meu país são a liberdade e a independência. Por essa dádiva, estou disposto a perdoar."
(Lusa)

Iha fatin seluk PM Xanana Gusmao defende iha Lusa "Perdaun ba autores krimi kontra umanidadi iha 1999. Ita hotu mesak santo no pecador".

“Abraçamos os valores universais da Justiça mas há uma certa dificuldade de se perceber que cada terra, cada povo, tem as suas próprias formas ou modelos de resolver os seus problemas e conflitos”. “Somos santos e somos pecadores.” (Lusa)



Konkluzaun:
Lisaun saida maka ita bele foti hosi historia Joana Alves ho deklarasaun hosi relijiozu, politiku no militar Timor oan iha selebrasaun tinan 10 Referendum 2009? Infelizmente hau laiha resposta.

Simplesmente hau kontinua hakerek deit nune: tinan sanulu liu ba, ita hotu-hotu sei moris iha funu nia laran. Tinan sanulu liu ba, ita hotu-hotu sei moris iha fantasia, iluzaun no imajinasaun. Tinan sanulu liu ba, ita dehan "se Timor la ukun rasik-an diak liu ita mate hotu tiha".

Ohin loron ita moris iha liberdadi nia laran. Hau lahatene se historia oan ne'e akontese iha tempu aktual ka akontese iha tempu Indonesia nia ukun iha Timor Leste.
Se historia oan ne'e akontese duranti Indonesia nia ukun iha Timor Leste, entaun presija ita nia komitmentu atu hadia buat nebe la diak. Maibe, se historia ne'e akontese iha tempu atual, entaun presija kritika no refleksaun hosi Timor oan hotu. Tamba, historia Joana Alves labele tan atu mosu iha momentu kuandu ema hotu-hotu koalia no goja "petroliu no gas" iha Timor Leste.

Ohin loron ita moris iha mundu real. Laiha tan ona fantazia, iluzaun no imajinasaun. Ohin loron,
atu hadia ema Timor nia moris, presija Unidadi Nasional no Justisa Sosial.

Ba ema Timor oan hotu iha mundu tomak nebe komemora tinan 10 loron Referendum hau hakarak hato'o hau nia "laran ksolok".

Atu le'e Joana Alves nia historia ho lian Tetum bele hare'e iha: http://renetil.blogspot.com
ou ho lian Portuguez bele hare'e iha: http://umalulik.blogspot.com

Celso Oliveira, poeta Timor oan.

No comments:

Post a Comment